Kanadyjski system emerytalny jest oceniany przez analityków jako jeden z najstabilniejszych na świecie. Jego skuteczność zdają się potwierdzać niezależne badania. W zestawieniu międzynarodowej firmy konsultingowej Mercer (badania zrobiła jej australijska filia), Kanada została zaliczona do grupy sześciu państw z najlepszym systemem emerytalnym na świecie (obok m.in. Holandii, Australii i Szwecji).

W rankingu oceniano m.in. przejrzystość systemu, pewność otrzymania przyrzeczonej emerytury, sposób finansowania i integralność z sektorem prywatnym. 

W systemie kanadyjskim filozofią działania państwa nie jest zapewnienie każdemu obywatelowi jak najwyższej emerytury w ramach modelu składkowego, lecz rzetelnego minimum socjalnego na starość.

Przykład Kanady pokazuje, że możliwy jest system emerytalny, w którym każdy, nawet gdy nie pracował, dostaje emeryturę. 

System kanadyjski składa się z trzech filarów:
 

I filar - Old Age Security (OAS)

Prawo do niej przysługuje każdemu obywatelowi po 65 roku życia, a finansowany jest on z bieżących wydatków budżetu państwa. Otrzymuje go każdy, nawet jeśli nie przepracował w życiu ani godziny. Jedynym warunkiem jej uzyskania jest mieszkanie w Kanadzie przez co najmniej 10 lat, po ukończeniu 18 roku życia. Zasiłek jest tym wyższy, im dłuższy jest okres pobytu. Aby otrzymać całość świadczenia trzeba spędzić w Kanadzie 40 lat.

Jeśli pobyt w Kanadzie jest krótszy niż 40 lat, emerytura obywatelska jest odpowiednio mniejsza. 
W 2023 roku (od III kwartału) pełny zasiłek Old Age Security wynosił: 698,60 dol. dla emerytów w wieku 65-74 oraz 768,46 dol. dla emerytów powyżej 75 lat. 

Jest to z definicji kwota niewielka, równa około jednej trzeciej pensji minimalnej.  Beneficjentami systemu są prawie wszyscy emeryci, z wyłączeniem grupy najlepiej zarabiających. Ci w zależności od wysokości dochodu otrzymują tylko część zasiłku bądź wcale. Old Age Security (OAS) cztery razy w roku jest waloryzowana o wskaźnik inflacji.
 

II filar - Canada Pension Plan (CPP) lub Quebec Pension Plan (QPP) 
 
Większa część państwowej emerytury w Kanadzie pochodzi z II filaru, noszącego nazwę Canada Pension Plan (CPP) lub Quebec Pension Plan (QPP) Jest to obowiązkowy, pokoleniowy fundusz, podobny do polskiego ZUS, a więc finansowany ze składek wszystkich pracujących obywateli.
Do programu należy każdy pracujący między 18 a 65 rokiem życia. Maksymalny poziom świadczenia ustalany jest na podstawie zmian średniego dochodu i wynosi obecnie 1.306,57 dol. Kapitał składkowy jest raz do roku indeksowany o wskaźnik inflacji.

Przejrzysta i precyzyjna konstrukcja Canada Pension Plan sprawia, że jest to fundusz samofinansujący się. CPP nie jest zwykłym funduszem repartycyjnym, w którym całość składek pracujących przekazywana jest na wypłatę bieżących emerytur. Coraz większą rolę w systemie odgrywa jego część kapitałowa. Obecnie 20 proc. środków ze składek jest inwestowanych na rynkach finansowych, a zyski księgowane są na indywidualnych kontach uczestników systemu.
Aktywami, wartymi około 10 proc. PKB, zarządza specjalny fundusz Canada Pension Plan Investment Board. Co ciekawe, mimo że jest on instytucją państwową, to jego ustawowe ograniczenia w decyzjach inwestycyjnych są mniejsze niż jego polskich odpowiedników - prywatnych. Może on ulokować aż 45 proc. środków w papierach zagranicznych, podczas gdy limit dla polskich funduszy to 5 proc.

Choć przeciętne stopy zwrotu obu systemów są podobne (4 - 5 proc. w skali roku), to CPP osiąga je dużo mniejszym nakładem, nie ponosząc kosztów akwizycyjnych i nie pobierając prowizji od zarządzania środkami.
 

III filar - dobrowolne ubezpieczenia prywatne

Całkowity przeciętny dochód emeryta w Kanadzie sięga 60 proc. średniej płacy krajowej. Lwią część zabezpieczenia na starość Kanadyjczycy wypracowują bowiem w III filarze, obejmującym dobrowolne ubezpieczenia prywatne.

Obecnie ok. 70 proc. najstarszych Kanadyjczyków otrzymuje równolegle do państwowego świadczenia, comiesięczną wypłatę ze zgromadzonych oszczędności. Jej średnia wysokość wynosi ok. 1450 dol. kanadyjskich.  Podstawą filaru są indywidualne plany emerytalne (RRSP - Registered Retirement Saving Plan) oferowane przez fundusze inwestycyjne, banki, agencje ubezpieczeniowe i inne instytucje finansowe oraz zbiorowe programy pracownicze (RPP - Registered Pension Plan) prowadzone przez pracodawców. Np. zakład pracy dopłaca 100 % wysokości zadeklarowanej indywidualnej składki pracownika. 

Wkłady na indywidualne konta są całkowicie odliczane od podatku i można na nich ulokować do 18 proc. dochodu rocznego. Szczegółowy plan inwestycyjny określa w całości swobodna umowa między instytucją prowadzącą rachunek, a jego właścicielem.

Pracowniczymi programami emerytalnymi objętych jest około 40 proc. pracujących w Kanadzie, a 33 proc. posiada również indywidualne RRSP.

Dodatkowe świadczenia dla kanadyjskich emerytów

Istnieje również system dodatkowego wsparcia najuboższych Guaranteed Income Supplement (GIS), z którego korzysta 38 proc. emerytów. Wysokość tego świadczenia jest wyższa niż Old Age Security. 

Dla osoby samotnej maksymalna kwota GIS w roku 2023 (od III kwartału) wynosi 1.043,45 dol.  Roczny dochód takiej osoby nie może przekroczyć 21.168,00 dol. 

Oferowane są także uzupełniejące programy wspomagające: 

- Program zasiłków dla niepracujących żon lub mężów.
- Program zasiłków dla wdów i wdowców.
- Program zasiłków dla emerytów po ukończeniu 70 lat. 
 

Przywilej wyboru

System kanadyjski stara się dostarczać bodźców ekonomicznych, aby ludzie sami chcieli pracować jak najdłużej.

Mimo, że istnieje ustawowa granica 65 roku życia, po przekroczeniu której jest wypłacane świadczenie, to na emeryturę można przejść już mając 60 lat. Pod warunkiem, że przyszły emeryt zarabia mniej niż wynosi maksymalna wypłata z Canada Pension Plan. Wiąże się to jednak z redukcją jego świadczenia o 0,5 proc. za każdy miesiąc przed 65 rokiem życia. Dla sześćdziesięciolatka przekłada się to na świadczenie mniejsze o 30 proc.

Działa też mechanizm odwrotny. Gdy ktoś życie emeryta zaczyna pięć lat "po terminie", czyli w wieku 70 lat, będzie dostawał świadczenie wyższe o 30 proc.

Wydłuża się średni wiek przechodzenia na emeryturę. Obecnie wynosi ponad 62 lata. Zachęcony tymi wynikami, rząd w Ottawie od 2013 r. zwiększył wysokość "bodźca" z 0,5 do 0,7 proc. za każdy miesiąc przepracowany "po terminie". W przypadku 70-latka świadczenie to zwiększyło się o 42 proc.
 

Praca na emeryturze 

Kanadyjskie ustawodawstwo nie przewiduje żadnych restrykcji wobec emerytów, którzy, mimo pobieranych świadczeń, chcą pracować i nadal to robią.

Pobierając emeryturę ze wszystkich trzech filarów, można oficjalnie dorobić rocznie 5.000 dol. bez żadnych finansowych konsekwencji. 

Jeśli roczny dodatkowy dochód wynosi 5.000 dol. wówczas Guaranteed Income Supplement (GIS), pozostaje bez zmian. Jeśli roczny dodatkowy dochód wynosi 10.000 dol. wówczas pierwsze 5.000 dol. pozostaje bez zmian, ale za kolejne 5.000 dol. GIS zostaje obniżony o 25 centów od każdego dodatkowo zarobionego dolara.  Jeśli roczny dodatkowy dochód wynosi 15.000 dol. wówczas pierwsze 10.000 dol. pozostaje bez zmian, ale za kolejne 5.000 dol. GIS zostaje obniżony o 50 centów od każdego dodatkowego zarobionego dolara. 
 

Inne przywileje kanadyjskich emerytów

- Bezpłatna komunikacja miejska (karta Opus) 
- Transport adapte dla chorych emerytów
- Bezpłatny ambulans 
- Bezpłatne badanie wzroku 
- Bezpłatna lub symboliczna opłata za lekarstwa (w zależności od dochodów emeryta)
- Ubezpieczenie państwowe na lekarstwa.
- Pomoc CLSC odpłatna, ale symboliczna - sprzątanie, kąpiele, opieka dzienna i nocna.   
- 10% do 20% obniżki na artykuły, które nie są na promocji w danym czasie w aptekach-sklepach. 
- Okazjonalne 10 % obniżki w sklepach spożywczych na wybrane artykuły, które nie są na promocji w danym czasie.
- 25% obniżki na kawę w McDonald, tzw. Senior Coffee.

Gdy zbliża się czas przejścia na emeryturę każdy obywatel Kanady otrzymuje pocztą z Service Canada Application for the Old Age Security Pension and Guaranteed Income Supplement. Dokumenty przychodzą na 11 miesięcy przed ukończeniem 65 roku życia. Warto je wypełnić i wysłać tak szybko jak jest to możliwe nie czekając na obowiązkowe 6 miesięcy zgłoszenia chęci przejścia na emeryturę. Często zdarza się bowiem, że emerytura bywa opóźniona mimo, iż dokumenty zostały wysłane 6 miesięcy przed datą przejścia na emeryturę.    
 

Opracowanie: Bożena Szara

Bożena Szara – dziennikarka, redaktor naczelna PANORAMY.