80. rocznica Powstania Warszawskiego

1 sierpnia 2024 roku w Montrealu odbyła się uroczystość poświęcona 80 rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego.

Jest już wieloletnią tradycją wśród Polonii montrealskiej obchodzenie rocznicy Powstania. Od kilku ostatnich lat odbywa się ono na cmentarzu Notre Dame des Neiges, na Kwaterze Zasłużonych Polskiej Fundacji Społeczno-Kulturalnej. W tym roku organizacją uroczystości zajął się Związek Weteranów Polskich im. Marszałka J. Piłsudskiego.

Uroczystość wzbogacona została prezentacją sztandaru Związku Weteranów Polskich oraz sztandaru Koła Byłych Żołnierzy Armii Krajowej w Montrealu. 

Na wstępie do zebranych przemówił dr Andrzej Okoniewski prezes Związku Weteranów. Wspomniał o znaczeniu Powstania w historii Polski. Mówił także o roli jaką odegrali w Polonii powstańcy warszawscy przybyli do Montrealu po zakończeniu wojny. Wśród nich wymienił prezesa Kongresu Polonii Kanadyjskiej (Quebec), prof. Andrzeja Wolskiego, żołnierza Armii Krajowej, uczestnika akcji pod Arsenałem i innych brawurowych potyczek z Niemcami; jak również prof. Witolda Kieżuna, uznawanego za jednego z największych bohaterów Powstania Warszawskiego, po wojnie więźnia sowieckich łagrów, światowej sławy ekonomistę, profesora i wykładowcę także na uczelniach montrealskich: HEC (Wyższa Szkoła Studiów Ekonomicznych), University of Quebec, McGill University, czynnie uczestniczącym w życiu montrealskiej Polonii (Polski Instytut Naukowy w Kanadzie, Kanadyjska Fundacja Dziedzictwa Polsko-Żydowskiego)

Głos zabrali również: kierująca Konsulatem RP w Montrealu, konsul Izabela Fabjańska-Potapczuk oraz prezes Kongresu Polonii Kanadyjskiej Okręg Quebec, Bożena Pyrkosz. 

Stefan Władysiuk, Kkonikarz Związku Weteranów Polskich, bibliotekarz Biblioteki Polskiej wymienił pochowanych na Kwaterze Zasłużonych, żołnierzy Powstania Warszawskiego. W Kwaterze tej spoczywają szczególnie zasłużeni dla Polonii montrealskiej:
 

Władysław Stępień

Urodzony 15 lutego 1918 r., zmarł 19 listopada 1984 roku. Oficer Wojska Polskiego, żołnierz Armii Krajowej, podporucznik rezerwy saperów, uczestnik Powstania Warszawskiego. Po przyjeździe do Montrealu jako inżynier elektryk, pracował na kierowniczym stanowisku w Hydro-Québec. Wybitny działacz polonijny; prezes Koła Byłych Żołnierzy Armii Krajowej i Koła Przyjaciół Harcerstwa. Był jednym z głównych założycieli Polskiej Fundacji Społeczno-Kulturalnej i jej pierwszym prezesem. Oddany parafianin i wieloletni członek Rady Parafialnej w kościele Matki Boskiej Częstochowskiej.

Jerzy Gonerko

W Powstaniu miał pseudonim Branduszewski, w stopniu kaprala podchorążego walczył na Żoliborzu w batalionie Żywiciel. Po wojnie, po przejęciu władzy przez komunistów w 1956 roku udało mu się wyjechać do Nowego Jorku. Pracował w Międzynarodowym Towarzystwie Transportu Lotniczego. W 1968 roku został przeniesiony do siedziby Głównej IATA w Montrealu. Wieloletni członek zarządu Kongresu Polonii Kanadyjskiej, Polskiej Fundacji Społeczno-Kulturalnej. Przez 12 lat jako członek Zarządu Komitetu Pomocy Polsce przy KPK, prowadził akcję wysyłania odzieży, lekarstw i sprzętu medycznego do Polski. Człowiek o niezwykle prawym charakterze, wielkiej energii, bezinteresowności i zdolności do kompromisu.

W Kwaterze Zasłużonych pochowani są również inni powstańcy:

Bożena Halina Gonerko z domu Rudzisz,
Zofia Ewa Lechno-Wasiutyńska,
Ligia Ofrecht,
Stanisław Marian Ofrecht,
Tadeusz Specht,
Zofia Specht z. d. Kosmala
Agrypina Stępień z. d. Bolesławska

W dalszej części uroczystości O. Jacek Mikulski z Parafii św. Michała i św. Antoniego odmówił okolicznościową modlitwę.

Po zakończeniu modłów odwiedzono grób Wandy Malatyńskiej de Roussan, zmarłej w 2016 prezesa Polskiej Fundacji Społeczno-Kulturalnej, również uczestniczki Powstania Warszawskiego. Po jego upadku została wywieziona z siostrą do przymusowej pracy w Niemczech. Do Kanady przybyła w roku 1951; studiowała na Université de Montréal literaturę francuską i pedagogikę teatralną na Université du Québec a Montréal.  Pracowała jako nauczyciel literatury francuskiej w College André Grasset. Od roku 1966 zajmowała się pracą społeczną w Liceum A. Mickiewicza, Polskiej Radzie Szkolnej, Komitecie Pomocy Polsce, Kongresie Polonii Kanadyjskiej (Québec) i Związku Weteranów Polskich. 

Wymienione nazwiska to tylko mała część pochowanych na montrealskich cmentarzach byłych żołnierzy AK.

Najwięcej byłych powstańców pochowanych jest na Cmentarzu Field of Honour w Pointe Claire, odwiedzanym przez delegacje Związku Weteranów, uczniów polskich szkół sobotnich oraz polskich harcerzy.

Uroczystości rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego (sierpień - październik 1944) wpisują się w obchody innych okrągłych rocznic chwały polskiego żołnierza w które obfituje rok 2024:
80 rocznica Bitwy o Monte Cassino (maj 1944), lądowania alianckiego w Normandii (czerwiec 1944).

Są to okazje do uczczenia ofiar Polskiego Żołnierza w walce o niepodległość Polski.

Cześć ich pamięci!
 

Stefan Władysiuk 

Kronikarz Związku Weteranów Polskich im. Marszałka Piłsudskiego
Bibliotekarz Biblioteki Polskiej w Montrealu