Gdy na początku lat 90. wyjeżdżałam do Kanady, nie przeczuwałam, że oddalenie od Polski, zamiast odciąć mnie od źródła polskości, właśnie mnie do niego przybliży i zaowocuje napisaniem doktoratu: Portret trzech pokoleń artystów plastyków polskich na emigracji w Kanadzie, w latach 1939-1989.

W kwietniu 2020 roku, polskie wydawnictwo naukowe DiG, opublikowało mój doktorat, nadając mu tytuł "Polscy Artyści Plastycy w Kanadzie". Na maj i czerwiec 2020 roku zaplanowana była w Polsce i Kanadzie tura promocyjna, którą uniemożliwiła pandemia, blokując wszelkie aktywności kulturalne. Najważniejsze jednak, że doszło do publikacji, gdyż wypełnia ona lukę w historii dziejów sztuki polskiej powstałej w XX wieku na emigracji. Druga wojna światowa i jej konsekwencje polityczne, spowodowały przybycie do Kanady rozbitków wojennych - artystów plastyków, którzy nie zaakceptowali nowego ustroju narzuconego Polsce w wyniku zdrady jałtańskiej. Przybyli do Kanady, po 1939 roku, polscy malarze, rzeźbiarze, ceramicy, graficy, architekci, legitymujący się dyplomami wyższych szkół artystycznych, niejednokrotnie posiadający duży dorobek, nagrody, tytuły profesorów uczelni artystycznych, stworzyli wyłom w emigracji ekonomicznej i znacząco zmienili charakter Polonii. Pierwsza grupa przybyszy, nazwana "falą wojenną" liczyła około stu osób. Drugą falą emigracji artystycznej była "fala PRL-owska i fala 1968 roku", licząca około pięćdziesięciu twórców. Największa grupa, ponad 150 artystów, pojawiła się po 1980 roku i określa się ją mianem "fali solidarnościowej".  Artyści za wszelką cenę starali się pozostać w dużych miastach: Montrealu, Toronto, Edmonton, Ottawie, Calgary, Hamilton, Vancouver, by przyłączyć się do istniejących już tam środowisk polonijnych, mieć szersze pole działania i znaleźć odbiorców swojej sztuki. Wyjazd do miasteczek najczęściej oznaczał pogrążenie się w anonimowości i utratę kontaktu ze światem sztuki, co było najwyższą ceną za emigrację. 

W trakcie moich badań nad życiem i twórczością polskich artystów plastyków, udało mi się zebrać informacje o ponad 260 artystach działających na emigracji w Kanadzie w latach 1939-1989. Starałam się odtworzyć mapę działań twórczych na tle życia kulturalnego diaspory polskiej oraz pokazać rolę, jaką w kształtowaniu się społeczeństwa kanadyjskiego odegrała i ciągle odgrywa aktywność artystyczna polskich emigrantów. 

Trudno dziś sobie wyobrazić kondycję polskiej diaspory bez obecności artystów różnych specjalności. Zasługą ich jest zarówno podwyższenie jakości życia kulturalno-artystycznego Polonii, jak również przyczynienie się do zmiany, w świadomości Kanadyjczyków, stereotypu biednego polskiego emigranta przyjeżdżającego "za chlebem" do Kanady. Dekorowanie kościołów i przestrzeni publicznej, organizowanie wystaw, obecność w galeriach i na rynku sztuki, ofiarowywanie prac na cele charytatywne, tworzenie dekoracji z okazji wydarzeń okolicznościowych i historycznych - tam wszędzie ślad swój zostawili artyści. Interesowało mnie, na ile rzeczywistość polityczno-społeczna Kanady pozwoliła rozwinąć skrzydła polskim talentom, jak ewoluowała ich twórczość pod wpływem nowych doświadczeń i bodźców kulturowych, i czy istnieją jakieś reguły pozwalające osiągnąć sukces artystyczny w Kanadzie. 

Dzięki archiwom państwowym, nie licznym publikacjom, prasie polonijnej i kanadyjskiej, archiwom prywatnym, spotkaniom i rozmowom z artystami, powstała swoista mapa plastyki polskiej w Kanadzie, będąca brakującym ogniwem polskiej sztuki stworzonej poza granicami Polski. 
Publikacja "Polscy Artyści Plastycy w Kanadzie" stanowi kompendium wiedzy dla każdego, kogo interesuje historia emigracji ekonomicznej i artystycznej do Kanady, jak również jest wiarygodnym materiałem dopełniającym wiedzę na temat polskiego dziedzictwa artystycznego powstałego poza granicami kraju i jego znaczenia w dziejach powszechnej kultury artystycznej. 
 
 

dr Katarzyna Szrodt 

Katarzyna Szrodt - kuratorka wystaw, animatorka życia kulturalnego, felietonistka w prasie polonijnej.