Dowód wdzięczności kanadyjskim lotnikom 

Rok 2024 obfituje w okrągłe rocznice chwały polskiego żołnierza. 80. rocznica Bitwy o Monte Cassino (maj 1944), lądowania alianckiego w Normandii (czerwiec 1944) jak i Powstania Warszawskiego (sierpień-październik 1944). To stwarza okazje do uczczenia ofiar polskiego żołnierza w walce o niepodległość Polski. Powinniśmy o tym pamiętać tak jak i pamiętać o pomocy aliantów dla Polski w wyzwoleniu naszej ojczyzny.

W tym miesiącu mija 60 lat od odsłonięcia pomnika ku czci 26 lotników kanadyjskich poległych w czasie II Wojny Światowej niosąc pomoc Polakom walczącym z hitlerowskim okupantem. 

Jak podaje Biuletyn Informacyjny Koła byłych Żołnierzy Armii Krajowej. Oddział Montreal, ze stycznia 1965 roku, w dniu 12 grudnia 1964 r., w centralnym punkcie Ottawy, na placu Confederation Square przed parlamentem, odbyło się odsłonięcie pomnika ku czci lotników kanadyjskich, z których 11 zostało zestrzelonych nad Polską w czasie lotów ze zrzutami dla Armii Krajowej, a 15 ze zrzutami dla powstańców warszawskich. 

Na uroczystość tę przybył premier Kanady, Lester B. Pearson oraz członkowie rządu i parlamentu kanadyjskiego, trzej byli ambasadorowie kanadyjscy w Polsce, generalicja na czele z marszałkiem lotnictwa Annisem, wicemarszałkiem Martin’em, oraz attaches lotniczy zachodnich aliantów. 
Polonia kanadyjska była reprezentowana przez delegacje w łącznej liczbie kilkuset osób, przybyłych wraz z pocztami sztandarowymi ze wszystkich stron Kanady. Między innymi byli obecni fundatorzy tablicy, członkowie Koła Armii Krajowej w Montrealu, z prezesem Januszem Zadarnowskim na czele, prezes zarządu Kongresu Polonii Kanadyjskiej inż. Adam Jaworski, prezes kół lotniczych Leszek Chełmiński.

Uroczystości, którymi kierował generał Stefan Sznuk, były ostatni attachée lotniczy Rzeczypospolitej Polskiej w Ottawie, rozpoczęło przemówienie zaproszonego, ostatniego szefa rzędu polskiego podziemnego Stefana Korbońskiego, który, opisawszy pokrótce przebieg Powstania Warszawskiego, po złożeniu hołdu poległym lotnikom kanadyjskim, przekazał pomnik narodowi kanadyjskiemu, reprezentowanemu przez premiera Pearsona, którego poprosił o odsłonięcie tablicy.

Po dokonaniu tego aktu, premier Pearson w przemówieniu o silnych akcentach politycznych potępił zbrodnie hitlerowskie w Polsce, szczególnie zniszczenie całej Warszawy, jak również zachowanie się Sowietów w czasie Powstania. Po wyrażeniu hołdu narodowi polskiemu i powstańcom warszawskim, premier Pearson podkreślił wybitny udział lotnictwa polskiego w walkach minionej wojny, stwierdzając między innymi, że zestrzeliło ono ponad 500 samolotów nieprzyjacielskich. Przemówienie swe premier zakończył wyrażeniem głębokiej wdzięczności narodu kanadyjskiego za dowód wzruszającej pamięci Polaków o poległych bohaterską śmiercią lotnikach kanadyjskich.

Następnie trębacz wojskowy odegrał pobudkę, delegacje organizacji polonijnych, wywoływane kolejno przez byłego żołnierza Armii Krajowej, profesora uniwersytetu w Ottawie, dr. Wojciechowskiego, złożyły przy pomniku wieńce.

Co roku w rocznicę Powstania Warszawskiego, w miejscu tym gromadzi się Polonia tak jak i delegacja Ambasady Polskiej by wspólnie złożyć hołd Kanadyjczykom, którzy oddali swoje życie w lotach and Polską. W 1993 roku Prezydent RP Lech Wałęsa pośmiertnie odznaczył Krzyżem Armii Krajowej, kanadyjskich lotników, których nazwiska widnieją na tablicy. Ich poświęcenie nie zostało zapomniane.

Cześć ich pamięci.
 

Stefan Władysiuk 

Kronikarz Związku Weteranów Polskich im. Marszałka Piłsudskiego
Bibliotekarz Biblioteki Polskiej w Montrealu