Kiedy 13 marca 2013 roku biały dym unoszący się nad Bazyliką św. Piotra ogłosił światu nowego papieża, wierni nie byli już pewni co do kraju pochodzenia następcy św. Piotra. Nauczeni doświadczeniem z 1978 roku, kiedy po 450 latach panowania Włochów Karol Wojtyła został obrany głową Kościoła, a następnie w 2005 roku biskupem Rzymu został niemiecki kardynał Joseph Ratzinger. Niemniej byli to Europejczycy, a tu po raz pierwszy w historii zostaje ogłoszony papieżem kardynał z Ameryki Południowej. Był to swego rodzaju szok, który później towarzyszył katolikom podczas całego pontyfikatu Argentyńczyka, począwszy od przybrania przez Jorge’a Mario Bergoglio imienia biedaczyny z Asyżu, świętego Franciszka.
 

Następne zaskoczenia pojawiły się, gdy papież Franciszek zdecydował pozostać przy swoim czarnym obuwiu, zamiast zmienić je na tradycyjne czerwone, podobnie jak jego wybór białej sutanny bez czerwonej pelerynki i używania zwykłego Forda jako "papamobile". Odmówił odlania dla niego złotego pierścienia i przejął po zmarłym osobistym sekretarzu Pawła VI pierścień z pozłacanego srebra. Nie zamieszkał, jak jego poprzednicy, w apartamentach Pałacu Apostolskiego, lecz pozostał w swoich pokojach w Casa Santa Marta - watykańskim domu gościnnym, w którym zatrzymał się podczas konklawe. Casa Santa Marta stało się też miejscem spędzania urlopów papieża, a Castel Gandolfo - letnia rezydencja jego poprzedników, została w 2016 roku przekształcona w muzeum oraz centrum edukacji ekologicznej i rolnictwa.
 
Tak nietypowe decyzje Bergolia były kontynuacją jego działalności jako biskupa i arcybiskupa Buneos Aires, podczas której zyskał sympatię wiernych swoją postawą prostego pasterza - podróżował środkami komunikacji miejskiej, mieszkał w małym pokoju w aneksie Katedry Metropolitalnej, nie miał służby i nosił zwykłe ubrania.  Gdy 21 lutego 2001 r. Jan Paweł II mianował go kardynałem, Bergolio poprosił wiernych, aby nie przyjeżdżali na uroczystość do Rzymu, lecz przekazali potrzebującym pieniądze, jakie wydaliby na podróż.
 
Postawa papieża Franciszka wobec ubogich była debiutem do zmiany podejścia Kościoła wobec teologii wyzwolenia, która powstała właśnie w Ameryce Południowej. Jednym z głównych jej przekazów jest, że Kościół powinien być "Kościołem ubogich i z ubogimi". Poprzednikom Franciszka, Janowi Pawłowi II i Benedyktowi XVI, teologia wyzwolenia "zalatywała marksizmem" i ją potępili, natomiast Franciszek przywrócił ją do łask.
 
Te początkowe posunięcia papieża zapowiadały dalsze, które niekoniecznie miały poważniejsze następstwa, jakich niektórzy reformatorzy Kościoła się spodziewali - zniesienie celibatu, dopuszczenie do kapłaństwa kobiet, zwiększenie udziału świeckich w Kościele, zgoda na małżeństwa osób LGBT+ czy na używanie środków antykoncepcyjnych.
 
Pod tym względem Franciszek nie zrobił rewolucji w Kościele, ale jako pierwszy papież mianował kilka kobiet na wysokie stanowiska w Watykanie, do tej pory obsadzane wyłącznie mężczyznami. W 2016 r. mianował Barbarę Jattę dyrektorem Muzeów Watykańskich, w 2021 r. siostrę Nathalie Becquart podsekretarzem Synodu Biskupów, który co kilka lat przygotowuje główne obrady biskupów katolickich świata. W lutym 2025 roku dokonał najwyższej nominacji mianując siostrę Raffaellę Petrini na stanowisko Przewodniczącej Gubernatoratu Państwa Watykańskiego. Franciszek przyjął również znacznie przychylniejsze niż jego poprzednicy, podejście do społeczności LGBTQ. W lipcu 2013 r. jego wyemitowane w telewizji oświadczenie dotyczące tej społeczności: "Kim jestem, aby osądzać?" było szeroko omawiane w prasie międzynarodowej, stając się jednym z jego najsłynniejszych oświadczeń na temat osób LGBTQ. Franciszek publicznie potępił prawa kryminalizujące homoseksualizm. Za jego pontyfikatu Dykasteria Nauki Wiary potwierdziła, że osoby transpłciowe mogą być chrzczone i w dokumencie Fiducia supplicans zezwoliła na błogosławieństwo związków par tej samej płci. W 2013 r. papież Franciszek został nazwany Człowiekiem Roku przez "The Advocate", amerykański magazyn społeczności LGBTQ.
 
Papież z Argentyny przejął władzę nad Kościołem naznaczonym wieloma skandalami, z których najbardziej niszczącymi były te związane z pedofilią i molestowaniem seksualnym przez księży. Podejrzewano, że abdykacja Benedykta XVI była wynikiem jego bezsilności wobec tak ogromnego problemu. A jak sobie poradził z nim papież Franciszek? 
 
Po wyborze na głowę Kościoła katolickiego powołał komisję do spraw nadużyć seksualnych i zlecił utworzenie trybunału do osądzania biskupów, którzy tuszowali przestępstwa księży. Niestety, te posunięcia nie przyniosły rezultatów.  Dopiero w 2018 roku, podczas wizyty w Chile, Franciszek zlecił dochodzenie w sprawie biskupa Juana Barrosa, oskarżonego o tuszowanie przestępstw seksualnych księdza Fernando Karadimy. Dochodzenie potwierdziło zarzuty wobec biskupa, jak również wykryło szereg innych nadużyć. Papież osobiście przeprosił Juana Carlosa Cruza, jedną z ofiar Karadimy. Usunął również z Kościoła kardynała Theodore’a McCarricka, wielokrotnego przestępcę seksualnego. W 2019 r. zlikwidował "tajemnicę papieską", która pozwalała ukrywać seksualne przestępstwa kleru i uchwalił prawo wymagające zgłaszania ich policji.
 

30 marca 2023 Watykan odpowiedział na żądania rdzennych ludów i formalnie odrzucił ustanowioną w XV wieku bullami papieskimi Doktrynę Odkrycia, która prawnie i moralnie uzasadniała podbój ziem tzw. Nowego Świata i zniewolenie zamieszkujących je ludów. (W USA Doktryna Odkrycia nadal stanowi podstawę prawną werdyktów sądowych dotyczących własności ziemi).
 
Kontynuacją tego posunięcia była podróż papieża do Kanady w 2023 roku. Nazwał ją "Podróżą Pokutną". Podczas publicznego wystąpienia, w prowincji Alberta, przeprosił za zbrodnie i zło, jakich chrześcijanie dopuścili się wobec rdzennej ludności Kanady. 

Jego słowa: "Jestem tu, by płakać wraz z wami. Pokornie proszę o przebaczenie za zło popełnione przez tak wielu chrześcijan wobec rdzennej ludności" nie zadowoliły wszystkich członków społeczności Pierwszych Narodów. Brakowało w nich podkreślenia, że nie "wielu chrześcijan", bo przecież chrześcijanie są zrzeszeni w kilku kościołach, ale to głównie Kościół Katolicki kierował zbrodniami wobec ludności rdzennej, między innymi poprzez szkoły rezydencjalne. Były to szkoły tylko z nazwy, a tak naprawdę spełniały funkcję ośrodków pod ścisłym nadzorem. W Kanadzie na przestrzeni lat 1821-1997 do 140 szkół trafiło ok. 150 tys. dzieci, w tym najmłodsze miały zaledwie dwa lata. Doświadczały brutalnego traktowania, częstych kar cielesnych, ciężkiej pracy fizycznej, molestowania i gwałtów. Odkryte w ostatnich latach nieoznakowane groby na terenach tych szkół świadczą, że nie wszystkie dzieci wróciły do swoich domów. 
 

Niemniej przeprosiny papieża Franciszka, chociaż niepełne, były postępem w polityce Watykanu, pierwszym krokiem na drodze pojednania Kościoła Katolickiego z ludnością rdzenną Kanady. Obecny Premier Kanady, Mark Carney, praktykujący katolik, określił te przeprosiny jako "ważny krok w kierunku odpowiedzialności i uzdrowienia na wspólnej drodze do pojednania". Phil Fontaine, były krajowy przywódca Zgromadzenia Pierwszych Narodów, ocalały ze szkoły rezydencjalnej, nazwał przeprosiny papieża "doniosłym wydarzeniem". Dopiero podczas lotu powrotnego z Kanady do Rzymu papież przyznał, że traktowanie ludności rdzennej przez Kościół Katolicki było równoznaczne z ludobójstwem.
 
Pontyfikat Franciszka przypadł również na atak Rosji na Ukrainę i od trzech lat toczącą się wojnę. Stosunek papieża do tego konfliktu był dla wielu rozczarowujący. Mimo apeli o jego zakończenie, papież długo nie nazywał Rosji agresorem i był przeciwny wysyłaniu broni do Ukrainy. Swoją podróż do Kijowa uzależnił od wizyty w Moskwie. Wprawdzie wielokrotnie publicznie potępiał wojnę, nazywając ją "barbarzyństwem", którego największymi ofiarami są zwykli ludzie, lecz jego komentarz w wywiadzie dla włoskiego dziennika Corriere della Sera - "Jednym z możliwych powodów rosyjskiej napaści na Ukrainę i postawy Putina mogło być szczekanie pod drzwiami Rosji przez NATO" - wywołał powszechne oburzenie. 

 Pontyfikat papieża Franciszka obfitował w zmiany, więc już nikogo nie dziwiły zarządzenia tyczące jego ostatniej papieskiej drogi. W ogłoszonym w listopadzie dokumencie uprościł rytuał papieskiego pochówku - zgon miał zostać stwierdzony nie w pokoju papieża, a w prywatnej kaplicy, zamiast trzech połączonych ze sobą trumien wykonanych z cyprysu, ołowiu i dębu miały zostać wystawione tylko dwie - z cynku i drewna. Nie chciał również, by jego ciało było wystawione na katafalku. 
 
Wbrew woli papieża jego ciało zostało wystawione w otwartej trumnie. Również uroczystości pogrzebowe były dalekie od skromnych. Uczestniczyło w nich 126 przedstawicieli z 193 państw członkowskich ONZ, 61 głów państw, 43 przedstawicieli głów państw i 31 szefów rządów, a z duchowieństwa 220 kardynałów, 750 biskupów i ponad 4000 księży. Franciszka żegnał również 400-tysięczny tłum wiernych. Jednak pogrzeb "papieża ubogich" trwał o połowę krócej niż Jana Pawła II. Jako miejsce ostatecznego spoczynku Franciszek wybrał Bazylikę Santa Maria Maggiore w Rzymie, oddaloną o około cztery kilometry od Bazyliki św. Piotra. Na jego grobie widnieje jedynie jego imię "Franciscus".
 
Uwielbiany, podziwiany, krytykowany, czasami wręcz znienawidzony i oskarżany o herezję, papież Franciszek poprzez swój niezwykły pontyfikat dał dowód, że był nie tylko głową Kościoła, ale jednym z jego wiernych.
 
 

Beata Gołembiowska

Beata Gołembiowska - pisarka, fotografka, reporterka torontońskiej Gazety. bgbooks.com.pl
 
 
 

OD REDAKCJI: 

Papież Leon XIV
 

..

8 maja 2025 podczas drugiego dnia konklawe, zwołanego po śmierci papieża Franciszka, w czwar- tym głosowaniu Robert Francis Prevost został wybrany biskupem Rzymu – 267. papieżem. Tradycyjny biały dym, obwieszczający światu wybór nowej głowy Kościoła katolickiego, pojawił się o godz. 18:07. Nowy papież przyjął imię Leona XIV. Po tym, jak wyraził zgodę na objęcie funkcji papieża, kardynał protodiakon Dominique Mamberti ogłosił wybór, używając tradycyjnej łacińskiej formuły Habemus Papam.

Nowy papież wygłosił swoje pierwsze przemówienie po włosku i hiszpańsku oraz udzielił
błogosławieństwa Urbi et Orbi po łacinie. W trakcie przemówienia określił siebie mianem "syna św. Augustyna", podkreślając swoje przywiązanie do zakonu augustianów. Część przemówienia, którą wygłosił w języku hiszpańskim była skierowana m.in. do mieszkańców diecezji Chiclayo, której był biskupem w latach 2015-2023.

Posiadając podwójne obywatelstwo, amerykańskie i peruwiańskie, jest drugim papieżem
pochodzącym z kontynentu amerykańskiego (po swoim poprzedniku Franciszku), pierwszym w historii ze Stanów Zjednoczonych Ameryki, a także pierwszym należącym do Zakonu Świętego Augustyna. Jest drugim po Hadrianie IV papieżem posługującym się angielskim jako ojczystym językiem.

Robert Prevost urodził się 14 września 1955 w Chicago jako syn Louisa Mariusa Prevost i
Mildred z domu Martinez. Ojciec papieża był synem imigrantów z Europy. Dziadek ze strony
ojca pochodził z Włoch, a babcia z Francji. Rodzice papieża urodzili się w Chicago, obydwoje byli absolwentami katolickiego Uniwersytetu DePaul. Ojciec w czasie II wojny światowej służył w marynarce wojennej, pracował jako administrator okręgu szkolnego, matka pracowała jako bibliotekarka w szkole.

Leon XIV to amerykański duchowny rzymskokatolicki, augustianin, doktor prawa kanonicznego. Jest poliglotą, biegle włada językiem angielskim, hiszpańskim, portugalskim, włoskim i francuskim.