Poezja to "miękka siła" władająca emocjami, przenikliwością myśli i skojarzeń, wieloznacznością i maestrią języka, ukrytą magią odrywającą od codzienności i przenoszącą czytelnika w inne światy. Poezja nie jest niezbędna do życia, ale bez niej życie jest bledsze, więc pomimo tego, że ten gatunek literacki jest niszową częścią rynku wydawniczego, bo ma wąskie grono czytelników, kolejne pokolenia utalentowanych wrażliwców podtrzymują płomień poezji.

Festiwal Europejski Poeta Wolności, zorganizowany po raz ósmy w Gdańsku, tym razem pod hasłem "Przepływy", uważany jest za jedno z najważniejszych wydarzeń literackich w Polsce. Tegoroczna, kwietniowa jego edycja, okazała się prawdziwym sukcesem przyciągając swoim programem publiczność w różnym wieku - od młodzieży po seniorów. Oprócz spacerów i zwiedzania małych księgarń, przewidziano debaty poetyckie, spotkania z poetami i tłumaczami poezji, poranne i nocne czytanie wierszy, warsztaty translatorskie i slam poetycki, czyli improwizację rapującą do wybranego rytmu muzycznego. Festiwal otworzył mistrzowski wykład Mariusza Szczygła zaś zakończeniem czterech dni festiwalu była Gala, na której wręczono Nagrodę Literacką Miasta Gdańska. 

W swoim wykładzie Mariusz Szczygieł – znany reportażysta i dziennikarz, odwołał się do idei "przepływu" między poezją a literaturą faktu, przyznał, że późno, bo w dojrzałym wieku, otworzył się na poezję i stała się ona dużym wsparciem w czasie żałoby po odejściu ukochanej osoby. Przeczytanie wiersza Violi Fischerowej, czeskiej poetki, podczas podróży w praskim metrze, było olśnieniem: 

"Za chwilę wyjdę z cienia kasztanów/ i ptasiego śpiewu/pójdę nagrzanym asfaltem/ w dół do zakrętu/ skąd się zobaczę/ jak patrzę w cieniu kasztanów/ na siebie idącą w kapeluszu/ po czarnym asfalcie/ skąd widzę siebie/ jak tuż za zakrętem/ znikam sobie na zawsze/ z oczu". 

Wiersz to esencja, zagęszczenie treści i emocji, a to właśnie niezbędne jest w dobrym reportażu. Wiersz, tak jak muzyka klasyczna, dobra literatura i miłość, daje nam błysk zachwytu, dzięki czemu życie nabiera sensu.  Trud istnienia łagodnieje w pięknie i miłości – wzruszająco i mistrzowsko przekonywał do poezji Mariusz Szczygieł.

Wyznania o sprawczej roli poezji wybrzmiewały często w trakcie festiwalowych spotkań. Spotkanie dwóch poetek młodego pokolenia – Lubow Jakymczuk z Ukrainy i Pernilli Berglund ze Szwecji, pokazało olbrzymią rozpiętość tematów, jaką można rozwinąć mówiąc językiem liryki – od wojny, polityki, kryzysów światowych, do wyznań miłosnych, zachwytów naturą z jednoczesną troską o jej stan ekologiczny. Dewaluacja i brutalizacja języka wynikające z wojen i zagrożeń, każe poetkom szukać nowych słów, nowych metafor, odwoływać się do aktualności, traktować poezję jak dziennik wojny i zniszczeń, a wiersz jako manifest pokojowy. 

Debata: Możliwości języka – z poezji do prozy, z prozy w poezję, odsłaniając tajniki warsztatu poetyckiego pokazała upłynnienie granic między gatunkami literackimi, czego dowodem twórczość uczestników debaty - Tomasza Różyckiego i Łukasza Barysa. Tomasz Różycki, ceniony poeta i pisarz średniego pokolenia wyznał, że nie uznaje podziału na poezję i prozę, że jego powieści przesycone są poetyckim spojrzeniem, zaś wiersze często mają wyostrzony zmysł obserwacyjny charakterystyczny dla prozy. Autor "Złodziejów żarówek" bawi się z humorem i ironią podejmowanymi tematami, traktując podział na gatunki literackie bardzo umownie. Podobnie Łukasz Barys, pisarz, poeta, dramaturg młodego pokolenia, laureat Paszportu "Polityki" w 2021 roku za powieść: "Kości, które nosisz w kieszeni", porusza się płynnie między uprawianymi gatunkami literackimi i uważa, że poezja naturalnie przenika zarówno do jego powieści jak i do dramatów. W 2023 roku dramat Barysa "Szwaczka" otrzymał Nagrodę Dramaturgiczną im. Tadeusza Różewicza, co potwierdziło talent autora do łączenia dramatu z poezją.

Szczególnym punktem festiwalowego programu było: Czytanie Poezji – Mój Miłosz, wydarzenie wpisujące się w obchody Roku Miłosza. Pomorscy literaci, artyści i wykładowcy akademiccy czytali po dwa wybrane przez siebie wiersze Czesława Miłosza. Wieczór rozpoczęło nagranie poety recytującego swój wiersz - "Moja wierna mowo". Wspomnieniami z pobytów Miłosza w Gdańsku podzieliło się gdańskie małżeństwo literatów - Stefan Chwin i Krystyna Lars, którzy niedawno opublikowali dwutomową pracę - "Miłosz w Gdańsku". 

Wartym odnotowania było także spotkanie z ukraińską poetką i tłumaczką, Marianną Kijanowską: "Opowiadanie świata poematem". Marianna Kijanowska jest laureatką Międzynarodowej Nagrody imienia Zbigniewa Herberta i Nagrody Miasta Gdańska Poeta Wolności w 2022 roku za tomik "Babi Jar. Na Głosy". Bohaterami poematu są ofiary zamordowane w czasie II wojny światowej w obozie koncentracyjnym w Babim Jarze. Poetka jak medium słyszące głosy, zapisała opowieści i lamenty zmarłych, otworzyła się na siłę zwaną daimonionem, która nawiedza poetów w stanie szczególnego natchnienia i tak powstał "Babi Jar. Na Głosy". Ten metafizyczny proces twórczy przywodzi na myśl Adama Mickiewicza i jego "Dziady cz. II " - obrzęd na cmentarzu, jak również czasy homeryckie, gdy wędrowny śpiewak improwizował opiewając historie bogów i bohaterów. 

Laureatkami Nagrody Literackiej Miasta Gdańska Europejski Poeta Wolności w edycji 2024 zostały chorwacka poetka Monika Herceg i jej tłumaczka Aleksandra Wojtaszek. Monika Herceg to najczęściej nagradzana poetka młodego pokolenia. Jest aktywistką, dramatopisarką, redaktorką i scenarzystką. Nagrodzony na festiwalu tomik - "Okres ochronny" to zbiór intymnych wierszy, w których poetka opowiada o osobistym doświadczeniu wojny i uchodźstwa. W ciszy okresu ochronnego, czyli zawieszenia broni toczy się opowieść o kobiecym bólu, przemocy, osamotnieniu, poszukiwaniu bliskości. Aleksandra Wojtaszek jest doktorem literaturoznawstwa specjalizującą się w literaturze chorwackiej. Studiowała w Krakowie, Zagrzebiu, Belgradzie. Jako tłumaczka była stypendystką międzynarodowego programu CELA i laureatką Nagrody Krakowa Miasta Literatury UNESCO. 

Gdański Festiwal Poezji pokazał fenomeny świata współczesnej poezji, udowodnił, że w życie wkroczyło młode pokolenie poetek i poetów, urodzone w latach 90., które przejęło schedę po poprzednich pokoleniach i kontynuuje diagnozowanie rzeczywistości językiem liryki. Współczesna poezja powstająca w świecie okaleczonym przez wojny, uchodźstwa i różnego rodzaju zagrożenia, jest poezją w działaniu, poezją zaangażowaną, ratunkiem w niespokojnych czasach, olśnieniem i nieustannym poszukiwaniem sensu życia. 

Na myśl przychodzą, jakże adekwatne, właśnie tu i teraz, słowa "Pieśni Wajdeloty" z 
mickiewiczowskiego "Konrada Wallenroda" : 

"O wieści gminna! Ty arko przymierza
Między dawnymi i młodszymi laty:
W tobie lud składa broń swego rycerza,
Swych myśli przędzę i swych uczuć kwiaty!
Arko! Tyś żadnym niezłamana ciosem" .... 

Po co więc nam poezja? Poezja nie jest niezbędna do życia, ale bez niej życie jest blade. Poezja przywraca wagę słowom pokazując ich moc i wieloznaczność, kieruje do nas komunikat emocjonalny i intelektualny. Nie ma poezji bez czytelnika – czytelnik dopełnia wiersz swoją osobowością, wrażliwością, wiedzą. Poezja zarazem porządkuje pojęcia, jak i je burzy, pracuje nad naszymi emocjami i myślami, by je rozwijać, zaskakiwać, olśniewać, byśmy lepiej mogli zrozumieć świat i nasze w nim miejsce. Jest ważna, niezbędna i potrzebna, bo swoją przenikliwością i emocjonalnością nadaje sens życiu.
 

Katarzyna Szrodt 

Dr Katarzyna Szrodt - badaczka polskiej emigracji artystycznej w Kanadzie, animatorka życia kulturalnego, kuratorka wystaw, felietonistka.