....

Mija 250 lat od urodzin Józefa Elsnera, wielce zasłużonej postaci dla polskiej kultury muzycznej. Jego nazwisko kojarzy się najczęściej z naszym wielkim Fryderykiem Chopinem, którego był nauczycielem, ale na polu polskiej kultury muzycznej jego zasługi są znacznie szersze. Urodził się w Grodkowie na Śląsku w 1769 roku. Od 1781 r. był uczniem w szkole dominikanów we Wrocławiu i tam śpiewał w kapeli klasztornej oraz w chórze operowym. Dysponując pięknym głosem odnosił sukcesy jako solista. W 1791 udał się do Brna na posadę skrzypka orkiestry teatralnej, a rok później przeniósł się do Lwowa, gdzie objął stanowisko kapelmistrza tamtejszego teatru. Gdy, w 1795 roku Wojciech Bogusławski został dyrektorem teatru lwowskiego, Elsner rozpoczął pisanie oper do jego tekstów. Liczne wątki ludowe, które zaczął wplatać do swych utworów świadczą o rosnącym zainteresowaniu kompozytora polską muzyką ludową.

W 1799 roku za namową Bogusławskiego osiedlił się w Warszawie i tam przez pół wieku rozwijał wszechstronną działalność muzyczną. W latach 1799-1824 kierował operą w Teatrze Narodowym wzbogacając jej repertuar własnymi dziełami: 22 opery komiczne, 9 melodramatów, 2 balety. Założył własną sztycharnię nut, a w latach 1803-05 wydawał pierwszy w Polsce miesięcznik nutowy "Wybór Pięknych Dzieł Muzycznych i Pieśni Polskich". Był członkiem Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. 

W latach 1805-06 działał w Resursie Muzycznej przy organizowaniu koncertów, gdzie wykonywano m.in. wczesne symfonie Beethovena. Stał się współzałożycielem Towarzystwa Muzyki Religijnej i Narodowej. Przez wiele lat prowadził działalność pedagogiczną, początkowo w Szkole Elementarnej Muzyki i Sztuki Dramatycznej, później w Instytucie Muzyki i Deklamacji, czyli konserwatorium oraz w Szkole Głównej Muzyki (1821-26), gdzie uczył Chopina. Na świadectwie szkolnym tego ucznia odnotował: "szczególna zdatność, geniusz muzyczny". 

Z Chopinem łączyły go uczucia szczerej przyjaźni, o czym mówi zachowana korespondencja. W latach 1802-1825 pisywał recenzje i artykuły na tematy muzyczne do czasopism polskich i zagranicznych.  W ramach poszukiwań ideału melodii wypływającej z natury języka polskiego kompozytor skupiał się nad badaniami właściwości metrycznych i intonacyjnych polskiej muzyki ludowej, szczególnie jej najstarszych przekazów. Świadczą o tym dwie jego rozprawy "Rozprawa o metryczności i o rytmiczności języka polskiego" i "Rozprawa o melodii i śpiewie." Józef Elsner był członkiem licznych towarzystw muzycznych w kraju i za granicą, utrzymywał bliskie kontakty z muzykami i firmami wydawniczymi Niemiec, Francji i Austrii, występował w wielu krajach Europy. Zmarł w 1854 roku, a jego grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. W 1969 r. w Grodkowie otwarte zostało muzeum jego imienia, a w 1974 r. odsłonięto jego pomnik. Obchodzi się tam Dni Elsnerowskie.

Twórczość Józefa Elsnera zalicza się generalnie do stylu klasycznego, typowego dla przedstawicieli doby przed-chopinowskiej, jednakże przenikają do niej pierwiastki narodowe będące wynikiem fascynacji artysty polskim folklorem. Proces ten najlepiej uwidacznia się w twórczości operowej - "Król Łokietek" i pieśniarskiej - "Pastereczka".  W operach kompozytor stopniowo porzucał wielkie koloraturowe arie na rzecz pełnych prostoty zwrotkowych piosenek. Na szczególne wyróżnienie zasługują opery o tematyce historycznej, jak "Leszek Biały czyli Czarownica z Łysej Góry" (1809), wspomniany już "Król Łokietek" czyli "Wiśliczanki" (1818) i "Jagiełło w Tenczynie" (1820). Uwertury do tych oper stanowią zamknięte formy typowe dla stylu klasycznego. W muzyce instrumentalnej zauważa się zapożyczenia i cytaty z polskiej twórczości ludowej. 

Kompozytor pozostawił osiem symfonii, dwa koncerty skrzypcowe, koncert fletowy, liczne opery, balety, utwory sceniczne, orkiestrowe walce, polonezy, wariacje. Uprawiał też muzykę kameralną: duety, tria, kwartety oraz fortepianową: polonezy, mazurki, wariacje, ronda, fantazje. W ramach muzyki sakralnej licznych mszy, ofertoriów, kantat i pieśni, pisał utwory do tekstów polskich albo wprowadzał popularne melodie polskich pieśni kościelnych do mszy z tekstem łacińskim (Msza op.72, Stabat Mater). Skomponował 130 utworów muzyki religijnej, z których najbardziej znane oratorium Passio Domini Nostri, zdradza wpływy różnych stylów XVIII-wiecznej muzyki. 

Pozycja jaką zajął Józef Elsner w historii muzyki jako profesor Chopina nie powinna przesłonić jego innych ogromnych zasług dla polskiej kultury muzycznej. Jego ogromny dorobek kompozytorski, szeroka działalność pedagogiczna, organizacyjna i publicystyczna zapewniają mu znaczącą pozycję w dziejach muzyki polskiej.
 

Radosław Rzepkowski

Radosław Rzepkowski - muzykolog, pianista, krytyk muzyczny, publicysta. Autor artykułów, felietonów i prac naukowych z zakresu polskiej i kanadyjskiej kultury muzycznej.(Montreal)