Postać tego oryginalnego litewskiego kompozytora i malarza związanego silnie z Polską jest mało znana na świecie.  Na Litwie natomiast uważany jest za najwybitniejszą postać kultury litewskiej przełomu XIX i XX wieku i traktowany jest jak wieszcz - jego pomniki i tablice upamiętniające spotykamy na każdym kroku. Mikalojus Konstantinas Čiurlionis, pol. Mikołaj Konstanty Czurlanis porozumiewał się i korespondował po polsku, jego życie i twórczość wiążą się w dużym stopniu ze środowiskiem warszawskim. Artysta wszedł na stałe do historii kultury europejskiej i litewskiej, a jego związki z polskością są niezaprzeczalne. Można go postrzegać jako "renesansową" postać, gdyż oprócz muzyki i malarstwa pasjonował się historią, geologią, chemią, geometrią, fizyką, astrologią, mitologią czy religiami wschodnimi i zachodnimi.

Ten utalentowany kompozytor i malarz urodził się w 1875 roku w Starych Oranach w południowo-wschodniej Litwie. Był najstarszym z dziewięciorga dzieci wiejskiego organisty. Dzieciństwo spędził w Druskiennikach, a początków muzyki uczył się u ojca. Jako 14-letni chłopiec został przyjęty do prywatnej orkiestry filantropa hrabiego Michała Mikołaja Ogińskiego w Płungianach. Grał w niej na flecie i kontynuował edukację muzyczną. Dzięki pomocy finansowej Ogińskiego, wspierającego biedną młodzież w nauce, Čiurlionis udał się na studia do Warszawy, gdzie w latach 1894-1899 kształcił się pod kierunkiem Antoniego Sygietyńskiego (ojca Tadeusza-twórcy zespołu "Mazowsze") i Zygmunta Noskowskiego w Warszawskim Instytucie Muzycznym. Od tego czasu datuje się jego przyjaźń z kompozytorem i malarzem Eugeniuszem Morawskim -Dąbrową, z którym uczestniczył w plenerach malarskich. W latach 1901-02 Čiurlionis uzupełniał studia muzyczne w Lipsku u Carla Reinecke, a po powrocie do Warszawy wstąpił do szkoły rysunku, a następnie do Szkoły Sztuk Pięknych. Tam pobierał nauki m.in. u malarza-grafika Ferdynanda Ruszczyca i malarza- portrecisty Konrada Krzyżanowskiego.

Przy Warszawskim Towarzystwie Litewskim założył chór wykonujący pieśni ludowe. W 1907 roku przeniósł się do Wilna, gdzie zorganizował Litewskie Towarzystwo Sztuk Pięknych z sekcją muzyki. Dopiero wtedy pod wpływem Sofii Kymantaile, z którą się ożenił, rozpoczął naukę języka litewskiego. W latach 1903-07, nie porzucając muzyki, skoncentrował się na malarstwie.
Ostatnie lata jego życia w Petersburgu zaznaczają się rozkwitem twórczości malarskiej. Zmarł w wieku zaledwie 36 lat w Pustelniku koło Warszawy, a pochowany został na polskim cmentarzu na Rossie w Wilnie.

Čiurlionis był malarzem tego samego kalibru co kompozytorem. Czołowy przedstawiciel środkowoeuropejskiego symbolizmu był zarazem jednym z prekursorów abstrakcjonizmu i surrealizmu. Według jego przekonań estetycznych nie istnieją granice między dziedzinami sztuki: "Nie ma granic pomiędzy sztukami. Muzyka łączy poezję i malarstwo, ma swoją architektonikę. Malarstwo może posiadać takąż architektonikę jak muzyka i w farbach wyrażać dźwięki". Pozostawił kilkaset rysunków, grafik i 250 obrazów.  Starał się urzeczywistnić zasadę rozwoju formy plastycznej kreując ideę przestrzeni malarskiej poprzez szeregowanie poszczególnych obrazów cyklu.  Jego obrazy łączą cechy neoromantyzmu, symbolizmu i modernizmu. Zadziwiają tajemniczością i wielobarwną wyobraźnią. Łącząc muzykę z malarstwem artysta nadawał obrazom tytuły muzyczne, takie jak: Sonaty, Preludia, Fugi, Fantazje. W cyklach Sonat doszedł do apogeum w swoich muzyczno-plastycznych wyobrażeniach. Te nowe kształty wizerunkowe malarstwa przyczyniły się do wzbogacenia europejskiego modernizmu. 

Swoje doświadczenia malarskie przeniósł z kolei na muzykę bazując na krótkich kompleksach melodycznych, harmonicznych i rytmicznych. Ewolucje jego założeń twórczych najlepiej ilustrują utwory fortepianowe, zwłaszcza Preludia, które stanowią najliczniejszą grupę jego dzieł. Wychodząc od estetyki romantycznej i systemu tonalnego rozszerzył jego chromatyczne i harmoniczne możliwości. Poza tym stosował formy ostinatowe, polirytmie i politonalność, co zbliża go w pewnym stopniu do twórczości Bartoka. Jego opracowania pieśni ludowych na chóry mieszane i dziecięce mogą uchodzić za wzorcowe. 

Kompozytor pozostawił 300 utworów muzycznych, ale za jego życia opublikowano tylko 3 utwory fortepianowe i mały zbiór opracowań pieśni ludowych na chór dziecięcy, podczas gdy jego twórczość malarska wzbudzała powszechne uznanie. W ostatnich latach obserwuje się wzrost zainteresowania muzyczną twórczością artysty. Odkrywa się jego utwory i publikuje. Do najważniejszych kompozycji zaliczają się poematy symfoniczne - obrazy przyrody "W lesie" (1901) i "Morze" (1903-07), Uwertura "Kiestulis", kantata "De profundis", fortepianowe preludia, fugi, wariacje.

Čiurlionis był pierwszym litewskim kompozytorem muzyki symfonicznej.
 

Radosław Rzepkowski 

Radosław Rzepkowski - muzykolog, pianista, krytyk muzyczny, publicysta. Autor  artykułów, felietonów i prac naukowych z zakresu polskiej i kanadyjskiej kultury muzycznej.(Montreal)