Narodziny portretu w epoce nowożytnej

Narodziny portretu - dzieła sztuki, naśladującego indywidualne cech konkretnej osoby ma miejsce wraz z nadejściem epoki odrodzenia (XV w.) W tej epoce społeczeństwo zmienia styl życia, myślenia, patrzenia na otaczający świat i figurę ludzką. Powstają portrety osób prywatnych z ich charakterystycznym wyglądem i cechami osobistymi, ponieważ renesans to przede wszystkim wierne naśladowanie i opisanie rzeczywistości- to marzenie Leonarda da Vinci! Oczywiście w renesansowym portrecie ważne jest też udoskonalenie postaci portretowanej, nadanie jej cech, które będą ją uwznioślały. Taka była idea Michała Anioła, który na zarzuty, że posąg księcia Juliusza Medyceusza z Nemours nie przypomina w żaden sposób postaci rzeczywistej, odpowiedział: Za setki lat nikt nie będzie pamiętał o garbie Medyceusza, ale o tym, że był wspaniałym człowiekiem, światłym humanistą i księciem!

Każdy renesansowy, a później barokowy artysta ma w swoim dorobku portret możnowładcy lub zamożnego arystokraty. Oczywiście są to podobizny osób wpływowych i bogatych pochodzących zwykle z rodzin arystokratycznych! Ponieważ zamówienie portretu na płótnie lub posągu w marmurze kosztuje i to sporo. W cenę takiego zamówienia należy wliczyć kilka czynników: pobyt artysty w domu na czas tworzenia portretu, czyli wikt i opierunek (wyjątek Gian Lorenzo Bernini, który tworzył marmurowe popiersia królów i książąt na podstawie obrazów bez ruszania się z domu). Następnie koszt materiałów: niezwykle drogie farby, które dawniej powstawały z naturalnych materiałów, np. kolor błękitny pozyskiwano z kamieni szlachetnych lapislazuli. Ponadto kunszt artysty, jego geniusz i talent, które były bezcenne! Im większy portret, tym wyższa cena. W Genewie w XVII wieku Rembrandt za namalowanie całej postaci żądał sumy, która była równoważna kwocie wyposażenia statku wojennego, toteż na posiadanie własnego portretu stać było naprawdę nielicznych.

Sytuacja zmienia się wraz z nadejściem fotografii tzn. pod koniec XIX wieku, a w dzisiejszych czasach portret oraz autoportret, czyli selfie nie kosztuje nas już nic! Wystarczy jedno pstryknięcie w naszym smartphonie. 

Etymologia słowa portret

Wyraz ten pochodzi z języka francuskiego: portrait; łac. protrahere a oznacza: wydobyć na światło dzienne, wyjawiać, pokazać. Portrety przedstawiające konkretne osoby z ich indywidualnymi cechami fizjonomicznymi pojawiły się już w sztuce starożytnego Egiptu, a nawet w epoce babilońskiej. Natomiast antyczni Grecy w centrum swoich poszukiwań umieścili figurę łudzą, którą odtwarzali w marmurze lub malowidłach: rzeźby gladiatorów, atletów oraz filozofów były częstym tematem dzieł sztuki starożytnych artystów.
W średniowieczu artyści bardziej skupiali się na odtwarzaniu twarzy Chrystusa lub też postaci świętych niż osób indywidualnych. Co prawda powstają portrety władców i papieży, ale są to raczej podobizny, które umieszczano na nagrobkach lub w miejscach kultu religijnego, np. w bazylikach i katedrach.
 

Edyta Gawryś 

Edyta Gawryś - polonistka, historyk sztuki, pisarka oraz przewodnik turystyczny po Włoszech. Autorka dwóch przewodników dla dzieci: "Piotrek w Watykanie" oraz "Mały Polak we Włoszech". Autorka gier planszowych i scenariuszy lekcji o sztuce. Uczestniczka i prelegentka konferencji propagujących sztukę. Na YouTube realizatorka cykl filmów "Sztuka i Piękno". edy.gawrys@gmail.com (Bolonia)