XI Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej - ostatni - Pałac Kultury i Nauki (do 1956 roku, imienia Józefa Stalina) - noc z 28 na 29 stycznia 1990 roku.

Trzydzieści lat temu w - chronionej od strony placu Defilad przez oddziały ZOMO - Sali Kongresowej PKiN półtora tysiąca delegatów dokonało rozwiązania jednej i stworzenia dwóch nowych partii.

Jeszcze przed Zjazdem, pierwszy sekretarz Mieczysław F. Rakowski na spotkaniach z delegatami nawoływał do jedności. 17 stycznia, we Wrocławiu mówił: "nie dzielcie się - Prawica tylko czeka, żebyśmy się podzielili, wybiorą nas jak ryby z saka! Nie, ja ręki do rozbicia partii nie przyłożę". 

Wczesnym popołudniem 27 stycznia, pierwszy sekretarz wygłosił otwierający XI Zjazd PZPR referat programowy, a w nim dwa kluczowe posunięcia, które miały być gwarantem przyszłej jedności. Tak to zanotował Rakowski w swoich "Dziennikach politycznych":  "Gdy powiedziałem, że nie będę się ubiegał o przywództwo nowej partii, sala zareagowała burzliwymi oklaskami. Później, w niezliczonych wprost rozmowach z delegatami, słyszałem jedynie słowa pochwały. [...] Przez moją rezygnację, a także przez zgłoszenie propozycji, by nowa partia przyjęła nazwę Socjaldemokracja, pokrzyżowałem plany Fiszbachowi i jego zwolennikom".

Następnego dnia, 28 stycznia, znów Rakowski: "Drugi dzień w Sali Kongresowej. Dziś obraduje Kongres Założycielski. XI Zjazd został przerwany, ponieważ chodziło o to, żeby można było przekazać majątek PZPR już istniejącej partii. Wokół tej przyszłej partii pojawiła się groźba rozbicia. Fiszbach i jego grupa wyszli z sali obrad i stało się jasne, że nie biorą udziału w obradach kongresu". W rezultacie, blisko 1200 delegatów opowiedziało się za powstaniem Socjaldemokracji Rzeczypospolitej Polskiej. Na jej czele stanęli Aleksander Kwaśniewski - jako przewodniczący Rady Naczelnej oraz Leszek Miller - jako sekretarz generalny. Zwyciężyło więc ich trzech.

(Tadeusz Fiszbach wraz z 140 delegatami utworzył Unię Socjaldemokratyczną Rzeczypospolitej Polskiej, która przekształciła się w Polską Unię Socjaldemokratyczną w kwietniu 1990 roku, a w 1992 już nie istniała.)

O godz. 1.30, już 29 stycznia, Mieczysław Rakowski reaktywował XI Zjazd PZPR, by pożegnać sztandar i przyjąć uchwałę o zakończeniu działalności partii. W tejże uchwale przyznano, że: "Zrodzony w powojennych warunkach ograniczonej suwerenności i stalinowskiej dominacji ustrój społeczno-ekonomiczny nie potrafił zaspokoić społecznych potrzeb, nie zapewnił realizacji wartości, których emanacją miał być. Nie stało w nim bowiem ani wolności, ani sprawiedliwości". 

Majątek PZPR (ten ocalały po "prywatyzacjach" na partyjnych szczeblach wojewódzkich, które rozpoczęły się praktycznie zaraz po przegranych wyborach 1989 roku) przejęła jej dziedziczka -  Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej (SdRP). Dało to nowemu, postkomunistycznemu ugrupowaniu "aktywa, o jakich większość tworzących się wówczas partii politycznych mogła tylko marzyć", powtórzmy za prof. Antonim Dudkiem. 

 W ten sposób "w grze" pozostało ich dwóch.

A to wydarzenie sprzed trzydziestu lat stało się zaczątkiem ich nebagatelnych karier politycznych w III RP, ale to już inna historia. 
 

Jurek Depa

Jurek Depa - studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie i McGill University w Montrealu. "Osoba prywatna" wielu zainteresowań i wielu profesji; nicująca świat z przymrużeniem oka, od zawsze z socjologią na ty. jurekdepa@gmail.com / jurekdepa.wordpress.com