100 lat działalności polskiej placówki konsularnej w Montrealu to długa historia misji dyplomatycznej w służbie Polonii, to piękna karta kształtowania świadomości narodowej w środowisku "emigracji za chlebem", to również dokonania kolejnych szefów placówki. Wszyscy konsulowie  generalni zarządzający placówką w latach 1919 - 1945 starali się jak najlepiej służyć Polsce, Polonii kanadyjskiej oraz stworzyć solidne podstawy współpracy polsko-kanadyjskiej. Do dziś te założenia stanowią fundament służby konsularnej w Kanadzie w myśli hasła: "Być wiernym Ojczyźnie mej, Rzeczypospolitej Polskiej". Warto przypomnieć początki placówki. 

Otwarcie Konsulatu Generalnego RP w Montrealu nastąpiło 15 grudnia 1919 roku, co czyni go najstarszą polską placówką w Kanadzie. Główne biuro konsularne znajdowało się w lokalu przy ulicy 506 Sherbrooke West, zaś biuro paszportowe zajmowało lokal przy ulicy St. Antoine. Adres konsulatu często zmieniał się, bo biura wynajmowano w różnych punktach miasta, lecz to, co kryło się pod nazwą "konsulat", to byli szefowie placówki. Montreal miał i ma do dziś, szczęście do wyjątkowych osób. W okresie międzywojennym stanowisko konsula generalnego w Montrealu piastowali: Jan Józef Okołowicz, dr Michał Straszewski, dr Jerzy Albert Adamkiewicz, Władysław Kicki, dr Tadeusz Brzeziński. Konsul Adamkiewicz konsekwentnie dążył do utworzenia nowej placówki w Ottawie w celu rozdzielenia obowiązków konsularnych i dyplomatycznych oraz zwiększenia skuteczności polskich służb. W połowie lat 30. opieka nad polonijnymi skupiskami w Kanadzie rozdzielona była na trzy polskie placówki konsularne w Montrealu, Ottawie i Winnipeg, co pozwalało na znacznie lepszy kontakt z polskimi osadnikami, skuteczniejsze rozwiązywanie ich problemów i lepszą współpracę z Dominium Kanady. O ile współpraca z Kanadą i promocja Polski stanowiły cel działalności placówki, to jednak opieka nad emigrantami od początku istnienia konsulatu, pochłaniała najwięcej uwagi i zabiegów. Na dorocznych bankietach i zebraniach organizacji polonijnych obecny był zawsze konsul generalny lub jego zastępca, obchodzono uroczyście święta narodowe, na gwiazdkę rozdawano dzieciom paczki, konsulat wspomagał chorych i bezrobotnych, organizował odczyty w klubach, przesyłał prasie kanadyjskiej i wszystkim zainteresowanym informacje dotyczące Polski. Ważnym projektem placówki było stymulowanie młodego pokolenia w kontynuowaniu nauki i zachowaniu polskości oraz ugruntowywanie poczucia tożsamości narodowej.

Okres II wojny światowej był trudnym czasem dla społeczności polskiej w Kanadzie. W tym czasie dr Tadeusz Brzeziński - Konsul Generalny w Montrealu, Wiktor Podoski - Konsul Generalny w Ottawie, zaś od 1942 roku poseł RP w poselstwie RP w Ottawie, dr Wacław Babiński - od września 1944 roku poseł nadzwyczajny i minister pełnomocny RP przy rządzie kanadyjskim, stali się opiekunami Polaków w Kanadzie. Sprawą, która pokazała wysoką pozycję polskiej dyplomacji, jak również ofiarność Polonii, była nagła konieczność zaopiekowania się skarbami wawelskimi, które dotarły do portu w Halifaxie w lipcu 1940 roku. Znalezienie bezpiecznego miejsca dla 24 skrzyń, zdobycie zgody, by bezcenne narodowe pamiątki mogły być przechowywane na terenie Kanady, opieka konserwatorska, negocjacje, by skarby wawelskie powróciły na Wawel - to długa i fascynująca epopeja, która do dziś stanowi temat studiów i prac zarówno historycznych jak i popularnonaukowych. 

Po trudnym okresie funkcjonowania konsulatu za czasów PRL-u, dopiero przemiany demokratyczne w Polsce i Europie, po 1989 roku, pozwoliły na stworzenie placówki konsularnej par excellence nowoczesnej, łączącej misję dyplomatyczną i reprezentacyjną z ożywioną działalnością kulturalną, skierowaną zarówno do Kanadyjczyków, jaki i do Polaków. Koncerty muzyczne, odczyty, wystawy, obchody rocznic narodowych, spotkania literackie, podróżnicze i okolicznościowe - wszystkie te wydarzenia mają swoją publiczność i są dowodem, że polska placówka dyplomatyczna w Montrealu ma nadal szczęście do zarządzających nią osób. Głęboki ukłon i podziękowanie należą się Konsulowi Generalnemu panu Dariuszowi Wiśniewskiemu oraz panu konsulowi Michałowi Faleńczykowi, którym zawdzięczamy restytucję placówki i uczynienie z niej na ziemi kanadyjskiej naszej małej polskiej ojczyzny.

Uroczystość upamiętniająca 100-lecie działalności Konsulatu Generalnego  RP w Montrealu odbędzie się 10 grudnia 2019 roku o godzinie 19 w siedzibie konsulatu przy 3501 Avenue du Musee.
 

Katarzyna Szrodt

Katarzyna Szrodt - doktor nauk humanistycznych, badacz emigracji artystycznej do Kanady, animatorka życia kulturalnego, kurator wystaw, felietonistka w prasie polonijnej. (Montreal - Warszawa)