Spotkaliśmy się po raz pierwszy przy Place du Canada, w sercu Montréalu. Bo to właśnie Kanada stała się ojczyzną dla Jana Delikata, całkiem jak dla bohaterów "Tworzywa", również nadzieją na lepszy byt i uznanie artystyczne. Jan Delikat to malarski krakowiak z krwi i kości. Stworzyła go Akademia Sztuk Pięknych, kuźnia wielu talentów, albo wręcz świątynia modernizmu, szkieletu polskiej sztuki współczesnej. Kraków, Québec. Dwie strony świata, dwie ojczyzny.

Jedziemy do Pierrefonds, dzielnicy położonej na skraju Montréalu, bogatej w historię budowniczych Québecu, a dla wielbicieli muzyki kojarzonej choćby z Mylene Farmer. 
W Pierrefonds mieszkają Jan i Joanna, ona znakomity scenograf, autorka projektów do znanej sztuki "Les Amours Impossibles" , absolwentka Uniwersytetu Concordia. Przybyła niegdyś do Polski z Kanady, aby studiować na ASP w Krakowie u profesora Andrzeja Majewskiego. Tam poznała Jana, studenta od Maciejewskiego, słuchającego, jak i ona, piosenek Petera Gabriela. To ich połączyło. Miłość przez Gabriela. Genesis. Najpotężniejszy Anioł ze wszystkich mieszkających na Nieboskłonie. Twardy wykonawca Woli Bożej, zwiastujący wielką tajemnicę, a wreszcie natchnienie i bohater trzech religii. I to właśnie Gabriel sprawił, że para artystów pofrunęła do Kanady, aby w tam odnaleźć swoje przeznaczenie.

Zbysław Maciejewski to stara ikona polskiej nowej figuracji, uczestnik obok Andrzeja Nowackiego i Łukasza Korolkiewicza, pewnego nurtu w malarstwie polskim, które okrzepło u schyłku lat 70. Ślady tej szkoły widać w twórczości wielu młodszych pokoleń, mamy tu bowiem głębokie echo polskiego modernizmu, dekoracyjne rozwiązania, wspólny język i takiż krąg tematyczny. To wszystko tworzy krajobraz tego malarstwa, na którym wyrastał Jan Delikat. Mówiąc krótko, jego warsztat stworzyła malarska publicystyka, lustrzane odbicie tamtych czasów z ich niepokojami, potrzebą określenia tożsamości, ekspresjonistycznym podejściem do koloru, rzetelnym rysunkiem i perfekcyjnym kadrowaniem. Mocna szkoła, twarda lekcja warsztatu, autonomicznej wypowiedzi, ale w ramach pewnego kształtu, o którym wiemy doskonale, że jest pierwiastkowy krakowski.
Jest jeszcze w tej historii, Jacek Gaj, znakomity grafik, też krakowski, o fenomenalnej kresce i niezwykłym wyczuciu warsztatowym. Czuły pedagog. Nauczył Delikata nie tyle co technik graficznych, ile szlachetnego ilustratorstwa.

No i Andrzej Pietsch, od którego Jan otrzymał dar rysowania, trudnej sztuki wypowiadania się w tej technice, drapieżnie ale i z dotykiem podróży po przeróżnych symbolach i melancholijnej prostoty. Gdzieś tam nad nimi, czuwał Mieczysław Wejman, ten najważniejszy ze wszystkich generalissimusów krakowskiej szkoły. 

I tak nasycony i nakarmiony najprzedniejszą myślą o sztuce i malowaniu, zdaje się, że i pewny siebie, nie czujący strachu ani respektu przed nieznanym, jedzie Jan Delikat do Kanady, aby podbić śnieżną (przeważnie) krainę Québecu, w której akurat malowanie nie należało do żadnych, z ulubionych zajęć, mieszkańców tego regionu.

Montréal żyje od dawna legendą Groupe of Seven, która rozlała swoje wpływy na całej Brytyjskiej Kolumbii, Nowej Szkocji i Québecu właśnie. Choć ruch miał miejsce wiele dekad temu, ale utorował drogę pod wpływy nowojorskiej fali, a także, ważnej pełnoletności artystycznej awangardy kanadyjskiej, reprezentowanej później przez Jean-Paul Riopelle, albo Paul-Émile Borduasa.

Kiedy Delikat przybył do Montréalu, dawny blask kanadyjskiej sztuki świecił już resztkami swych promieni. Większość aktywnych malarzy hołdowała klasyce, w duchu poeme de la terre, która przypominała twórczość Bretończyków z całą paletą bruzd w ziemi i na twarzach, pojawiających się tam, jako dowód na zmienność przyrody i upływu czasu.

Sztuka Québecu to właściwie wszystko: od Hopperowskich wnętrz Omera Parenta, śladowego ekspresjonizmu Suzanne Duquet czy Sama Borensteina. W dużym stopniu kształt tej sztuki zależał od imigrantów, Borenstein pochodził wszak z Litwy, inny ważny artysta Louis Muhlstock z Węgier. Nie da się ukryć, że sława Riopelle zaczęła się w Paryżu, bo tam odkrył go Michel Tapié, Parent studiował także w stolicy Francji, a Borduas najpierw przyłączył się do surrealistów Bretona, a potem pognał do Nowego Jorku, aby skosztować z tego największego tortu, jaki w światowej sztuce upiekł Jackson Pollock. 

Kiedy Jan Delikat dotarł do Montréalu, przy Sherbrooke znajdowało się wiele galerii, a wśród wielu z nich, można było nabyć dzieła Warhola, Auerbacha, Kline oraz klasyków awangardy jak na przykład Chagalla, Légera, Kandinskiego i Picassa. Jak wspomina marszand Stanley Borenstein, sprzedawano wtedy albo największych na świecie, albo twórców wyłącznie kanadyjskich jak Sorensena na przykład. Nic pomiędzy.

David Sorensen ze swoją "Suite de l'Estrie" oczarował nieskazitelną plamą, symetrią przestrzeni, kolorem, jasnym przekazem, co nie zawsze jest łatwe, gdy mówimy o sztuce abstrakcyjnej, operującej jedynie kreską i zwartą konstrukcją obrazu.

I wtedy pojawił się Jan Delikat, wyposażony w krakowskiej Akademii w potężne narzędzie warsztatowe, talent i zmysł obserwacji. Przybył do tej krainy z doświadczeniem jedynie młokosa, czerpiącego z krakowskiego malarstwa, lecz które w tamtych czasach, równie daleko tkwiło od centrum świata sztuki, jak Québec.

Trudno w tym miejscu do arbitralnego wyznaczenia pewnej linii, jaką podążał Delikat. Miał przecież na karku wszystkie tendencje od metaforycznej figuracji po abstrakcję, lecz widzianej przez soczewkę z dala od Paryża i Nowego Jorku. Zatem jechał teraz tam, gdzie inna soczewka spozierała na to samo, lecz w oblanym lodem Montréalu. Nie miał po drodze epizodu paryskiego czy nowojorskiego, co stało się udziałem wielu polskich artystów. Zatem był czysty w formie i na umyśle, lecz mokry od ciężkiej przeszłości, a zatem Pronaszki, Kowarskiego, Rzepińskiego, Eibischa...

Delikat miał jednak zdolność w formułowaniu swojego języka w sposób jednoznaczny. To lekcja Maciejewskiego, jego profesora. Mówił mu, że od artysty należy wymagać, aby trwał w swoim postanowieniu drogi, żeby nie pozostawał pod wpływem pochlebstw własnej próżności. Talent wymaga wszak tylko jednego: aby kolejny obraz był lepszy od ostatniego.

Historycznie ujmując ten temat, czyli "widoki" miast namalowane przez impresjonistów uchodzą za wzór doskonałości. Camille Pissaro stał się "impressionniste urbain", jego cudny Pont-Neuf, czy Royal, to królestwo niebieskie, albo obrazy Eugene Laloue z centrum Paryża, zachwycają konstrukcją, perspektywą, szarością unoszącej się mgły, zasnutym niebem. Wszystkim na raz.
 
Jest i André Deymonaz, malarz z Prowansji który wyczarował portrety miast i miasteczek z południa Francji, życie codzienne na ulicy, gwar i zgiełk. Nie sposób nie przywoływać tutaj malarstwa typu Café de France, włóczęgi po Montmartre, bo przecież Québec to wszak francuski czuły zakątek, zakochany w sztuce Van Gogha, Meissoniera i Courbeta razem wziętych...
 
Malarzem, który uwielbiał malować "przez okno” był Henri Matisse. Widok z okna malował niemal natychmiast, kiedy wchodził do hotelowego pokoju. Tak było na Tahiti albo w Ciboure. Lecz nie wychylał się z okna, jego widokiem był pierwszy plan, czyli okno, parapet, a potem dopiero cała reszta. Z kolei Po Pin, amerykański artysta maluje miasto z perspektywy pierwszego lub drugiego piętra, z szerokim planem, najczęściej zagęszczone ulice i strzeliste wieżowce, jaskrawo, w pełni świateł, deszczu.

Delikat jest bliższy współczesnej kliszy pejzażu miasta. Dla niego, bo przecież nie jest wolny od pozostałości koloryzmu, a także ciśnienia tradycji krakowskiej akademii, liczy się zwarta szkoła podporządkowania bryły, płaszczyzny jako zagadnień pierwszoplanowych i decydujących o ekspresji - to wszystko świadczy o dojrzałości artysty, jego świadomych wyborów, wychodzących na przeciw tęsknot i źródeł inspiracji.

A zatem mamy w tym przypadku wąski zakres tematyczny, żywe kontury, mocny rysunek, nieco gestu lecz skąpo. Delikat jest obiektywny, podkreśla swoistą wartość widzenia, a zatem bez geometryzujących uproszczeń, hołdujący raczej zamknięciu w czasie i przestrzeni.

Jego malarstwo jest klarowne, można rzec, czyste z ambicjami poszukiwania, nie tyle co formy, lecz innego spojrzenia na kadrowaną przestrzeń.

Symptomatyczna jest u niego próba interpretacji, podjęcie zagadnienia integracji różnych form języka malarskiego, pomimo iż czyni to bardzo dyskretnie, raczej na płaszczyźnie konstrukcyjnej.
Delikat jest poukładany, w stylu inżynierskim buduje swoje elementy na obrazach, widzimy tam wszystko: perspektywę miasta, ulice zamykające kadr, iglice, fasady, bryły, mamy tu jakiś refleks futuryzmu z jego monumentalnym widzeniem pejzażu. Plama, która tworzy bryłę, kolor, który je rozróżnia.

Lecz w tym wszystkim jest jedna, wielka tęsknota do autonomicznej kreacji, lojalności wobec koloryzmu lecz przy jednoczesnej infekcji zestawień fakturowych, dowolnej poetyki rysunku, ucieczki od narzuconej estetyki. Umówmy się, że Delikat to wierny uczeń swojego mistrza i każde odstępstwo, może być srogo potraktowane.

Jest bowiem Delikat jak ten z księgi Zaratustry: "duch staje się wielbłądem, wielbłąd lwem, w wreszcie dzieckiem lew..."

Chodzi o to, że malarz dojrzewał długo po opuszczeniu krakowskiej Akademii. Wyjechał do Kanady ukształtowany i doskonale sformatowany. W Montréalu uśpiony został sukcesami, albowiem swoje obrazy sprzedawał całkiem nieźle. 

- ludzie nie potrzebują kupować obrazów w Québecu, powiada.

Dlatego, kiedy sprzedał ich ponad setkę, miał prawo czuć się spełniony.

Tworzywo w Kanadzie wykuwa się ciężko i powoli. Niekiedy trzeba się śpieszyć, bo walka o przetrwanie w tej krainie trwa zbyt długo. Sukcesów nie widać, a mrok poniewierki lubi zapadać przedwcześnie.

Franciszek Bunsch, ten metaforyczny twórca, wybitny grafik, napisał mu recenzję, która powinna cieszyć: Delikat ma wielką wyobraźnię, intuicję, potrafi doskonale łączyć figury z przestrzenią bryły architektonicznej...

Nie trzeba pisać więcej. Bunsch opisał sztukę Delikata w sposób syntetyczny. Jednym zdaniem. Jedną kreską.

Może dlatego Delikat jest niespełniony. Wciąż goniący za kolejnym obrazem. Bo to jeszcze nie jest ten...

Jest mistrzem monochromu. Uwielbia paletę stonowaną, często pastelową, aby podkreślić ciepłotę nastroju. Pogody ducha. Jego wnętrza są rozlane słońcem. W knajpach mamy pełno bogactwa detail, są tam faceci w kapeluszach, na ścianach wiszą obrazy. Całość jakby wzięta z prowansalskiej oberży, malowana duchem i światłem mistrza z Aix.
Zawsze pełno w nich życia. Ludzie, wnętrza, twarze. Nawet cienie, zamazane sylwetki nie są projekcją melancholii, ucieczki czy zła. Delikat to malarz pogodny. O uśmiechniętej duszy. W czysto radosnych obrazach.

Słuchaliśmy King Crimson. Tak upłynął dzień w Pierrefonds. Pod wieczór wróciłem na Place du Canada. Myślę, że tam jeszcze pojadę, czekają na mnie nowe obrazy, rysunki i grafiki Jana. 
 

Tomasz Rudomino

Tomasz Rudomino – historyk sztuki, dziennikarz, absolwent Uniwersytetu Warszawskiego i Sorbony. Mieszka w Paryżu. Pisuje głównie o podróżach i sztukach pięknych. Z aparatem fotograficznym zwiedził ponad 140 krajów. Pisze również w: wsztuce.com