TADEUSZ BAIRD (1928-1981)
Przed 90 laty urodził się
w Grodzisku Mazowieckim jeden z najwspanialszych polskich kompozytorów
współczesnych -Tadeusz Baird. Podczas okupacji pobierał lekcje muzyki
u profesorów B.Woytowicza i K.Sikorskiego. W 1944 r. został wywieziony
do Niemiec gdzie pracował, jako robotnik rolny i był więźniem obozu w Gladbeck.
Po powrocie do Polski kontynuował studia muzyczne u profesorów P.Rytla
i P.Perkowskiego w PWSM w Warszawie. Studiował też muzykologię na
Uniwersytecie Warszawskim. Jako kompozytor zadebiutował zaraz po zakończeniu
wojny. Na tle innych kompozytorów jego muzyka wyróżniała się indywidualnością
i w tym sensie niepowtarzalnością. Zadecydowała o tym siła jego osobowości
i talent wielkiego formatu. Twórcze poszukiwanie piękna było immanentną
cechą jego wieloletniej pracy artystycznej. Już zaraz po wojnie wraz z
K.Serockim i J.Krenzem utworzył tzw. "Grupę 49", która próbowała przeciwstawiać
się obowiązującej wówczas w muzyce estetyce socrealistycznej. Jednak do
roku 1955 kompozytor nie chętnie odwoływał się do nowocześniejszych środków
techniki kompozytorskiej. Nawiązywał raczej do stylistyki neoklasycznej
i folkloru (np.suita Colas Bregnon, Koncert fortepianowy). Dopiero w połowie
lat 50-tych XX wieku odwrócił się od tej stylistyki. Przykładem mogą być
napisane w 1956 roku przejmujące 4 Sonety miłosne na baryton i orkiestrę.
Unowocześniając środki techniki kompozytorskiej, jako jeden z pierwszych
polskich kompozytorów Baird posłużył się dodekafonią. Był jednym z pomysłodawców
trwającego do dziś Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej "Warszawska
Jesień". Od 1974 roku wykładał kompozycje w warszawskiej PWSM, a w 1977
r. otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. Kompozytor zdradzał jednocześnie
duże poszanowanie i zrozumienie dla dawnej tradycji muzyki renesansowej,
barokowej i romantycznej. Czerpał z niej wzory stosując archaizujące współbrzmienia
i zwroty melodyczne dbając zarazem o wypuklenie sfery wyrazowej utworów.
Nowoczesność języka muzycznego potrafił, zatem łączyć umiejętnie z elementami
tradycji, co przejawia się głównie w rozwiniętej lirycznej melodyce.
Czynnik melodyczny, do którego przywiązywał szczególną uwagę odgrywa wielką
rolę przede wszystkim w pieśniach do tekstów najwybitniejszych poetów:
Szekspira, Goethego, Poświatowskiej czy Iwaszkiewicza. Utwory z lat 60-tych
i 70-tych zdradzają poszukiwania w zakresie kolorystyki dźwiękowej.
Dbałość o piękno współbrzmień
i wyczucie doboru barw widać wyraziście w Etiudzie na orkiestrę wokalną,
perkusję i fortepian (1961), Wariacjach bez tematu na orkiestrę (1962),
Sinfonii breve (1968), III Symfonii (1969), kantacie Goethe-Briefe (1970),
Elegii na orkiestrę (1973) czy Concerto lugubre na altówkę i orkiestrę
(1975). W tych wszystkich dziełach kompozytor uwodzi jednocześnie
słuchaczy głębią wyrazu.
Nie bez przyczyny, więc Bairda
uznano, jako "ostatniego polskiego romantyka" i kontynuatora ekspresjonizmu.
Ten głęboki emocjonalizm Bairda pozwala na dopatrzenie się pokrewieństwa
z estetyką Karola Szymanowskiego, którego uważał za duchowego ojca. W estetyce
twórczej Bairda można doszukać się też luźnego podobieństwa z muzyką Albana
Berga i późną twórczością Dymitra Szostakowicza. Lecz jest to twórczość
jest wybitnie indywidualna. Piękno tej muzyki pobudzało inwencje
choreografów. Realizacji baletowych doczekały się 4 Eseje, Sonety miłosne,
Erotyki, Wariacje bez tematu.
Baird osobiście przyznawał,
że jego utwory są "muzycznymi wyznaniami". Obok dzieł koncertowych skomponował
muzykę do kilkudziesięciu filmów i sztuk teatralnych. Był laureatem wielu
nagród krajowych i zagranicznych. Np. 4 Eseje na orkiestrę otrzymały I
nagrodę na konkursie im. Fitelberga (1958). Trzykrotnie otrzymał I Nagrodę
na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu.
Postać kompozytora znalazła
odbicie w twórczości filmowej. Filmy dokumentalne o kompozytorze nakręcili
L.Perski (1971) i E.Nielsen (1972). W 1973 r. powstała filmowa wersja opery
"Jutro", która zdobyła Grand Prix na międzynarodowym festiwalu telewizyjnym
w Pradze.
W 1989 r. w Paryżu płyta
Olimpii z utworami Bairda otrzymała Diapason d'Or.
Od 1990 r. imię Bairda nosi
organizowany przez ZKP Konkurs Młodych Kompozytorów. Jego kompozycje zajmują
poczesne miejsce w repertuarze koncertowym.
Tadeusz Baird zmarł przedwcześnie
w wieku 53 lat.
|
.