MUZYKA DO POEZJI ASNYKA
Adam Asnyk (1838-1897) to
wielki polski poeta, który wyrastał w atmosferze fascynacji literaturą
i muzyką. Jego matka była wykształconą muzycznie guwernantką. Wychowany
w duchu patriotycznym był w czasie Powstania Styczniowego członkiem "wrześniowego
rządu". W 1866 roku otrzymał doktorat z filozofii na Uniwersytecie w Heidelbergu.
W jego twórczości poetyckiej widoczne są 2 nurty: refleksyjno-filozoficzny
i liryczny (o tematyce miłosnej i autobiograficznej). Jeśli pierwszy nurt
nie wzbudził większego zainteresowania u polskich kompozytorów, to wiersze
liryczne stały się inspiracją do skomponowania wielu pieśni. Poezja liryczna
Asnyka wyraża jego przeżycia osobiste: nieodwzajemnione miłosne uczucia
(1868-70), śmierć matki (1871) i żony (1876). Ale te osobiste wypowiedzi
poety są powściągliwe, utrzymane w ekspresji stonowanej. Podziwia
się w nich kunsztowność wersyfikacyjną i niespotykaną śpiewność. Te cechy
zapewniły poecie ogromną popularność. Na muzyczność wpływa regularny układ
wiersza i akcentów, stroficzność, płynność przebiegu i rytmiczność. Dochodzi
do tego dbałość o fonetyczną warstwę brzmieniową m.in. wprowadzanie słów
określających dźwięki (szemrze, wzdycha, itp.) czy przywoływanie nazw instrumentów
(lira, lutnia, fletnia). Dodajmy do tego często stosowany ośmiozgłoskowiec
kojarzący się z pieśnią ludową, a rytmiczność- z metrum muzycznym. Ale
często pojawiają się też strofy o różnej długości wersów np.8 czy 7-zgłoskowe
i jeszcze bardziej zróżnicowane wewnętrznie. Na ich kanwie powstały
najpiękniejsze pieśni. W wersyfikacji poezji melicznej tj. upodobnionej
do melodyki Asnyk zrealizował sugestie metrorytmiczne Józefa Elsnera (Rozprawa
o rytmiczności i metryczności języka polskiego) poszerzając jego system
i komplikując. Pieśniowość i muzyczność dostrzega się już w samych tytułach
cyklów (3 albumy pieśni) i utworów (Dzieje piosenki, Powrót piosenki, Najpiękniejsze
piosenki, Serenada, Nocturn, Scherzo, Barkarola). O wielkim zainteresowaniu
liryką Asnyka świadczy fakt, że aż 75 kompozytorów napisało więcej niż
200 pieśni do 80 miniatur melicznych (na łączną liczbę 100). Wśród nich
znajduje się 170 pieśni solowych i 30 chóralnych. Do tekstów tych wierszy
kompozytorzy sięgali zaraz po ich opublikowaniu. Najwięcej tych kompozycji
powstało w latach 1880-1900. Najbardziej znaczące cykle i grupy pieśni
napisali: A.Zarzycki, I.Krzyżanowski, I.J.Paderewski, W.Żeleński, J.Gall,
Z.Noskowski, S.Niewiadomski, M.Karłowicz. Ponadto pieśni do tekstów Asnyka
komponowali: E.Kania, A.Munchheimer, J.Kleczyński, M.Hertz, H.Jarecki,
W.Wszelaczyński, J.Surzyński, B.Borkowski, W.Rzepko, P.Maszyński, R.Statkowski,
L.Płosajkiewicz, F.Szopski, F.Starczewski, M.Świerzyński, Z.Stojowski,
H.Opieński, L.Różycki, Cz.Niemen i wielu innych.W końcu XIX wieku ukazywały
się one niemal masowo u Piwarskiego, Krzyżanowskiego, Idzikowskiego, Seyfartha,
i u Gebethnera & Wolffa. Sporadycznie pojawiały się u wydawców zagranicznych.
Szczególną popularność estradową uzyskały pieśni: Zarzyckiego, Między
nami" oraz Karłowicza "Najpiękniejsze piosnki". Spośród dzieł chóralnych
najczęściej wykonywano pieśni Noskowskiego (cykl tatrzański), Żeleńskiego,
Pankiewicza (u obu Barkarole), Niewiadomskiego "Siedzi ptaszek", Galla
"Czary" i Walek-Walewskiego. Ogromna część tych pieśni tworzy ogniwo pomiędzy
tradycją moniuszkowskiego postromantyzmu a pokoleniem "Młodej Polski".
Moniuszko tworzył dla dworku szlacheckiego i estrady prowincjonalnej, podczas
gdy pokolenie "Młodej Polski" - dla profesjonalnych wokalistów. Pieśni
do tekstów Asnyka przeznaczone były dla mieszczańskiej inteligencji, wykształconych
amatorów i tworzącej się estrady solistycznej. Ich styl uwarunkowany był
formą i treścią poezji. Grupa liryk o charakterze inwokacyjnym znalazła
ujście w grupie pieśni lirycznej i deklamacyjnej, podczas gdy erotyki mniej
bezpośrednie, a także pieśni "wiosenne" i "jesienne" znalazły umuzycznienie
w różnych rodzajach pieśni: canzonie, serenadzie, barkaroli. Natomiast
wiersze liryczno-epickie otrzymywały w pieśniach rysy taneczne walca, kujawiaka
czy krakowiaka. W tych ostatnich akompaniament fortepianowy jest bogatszy,
a melodia wokalna bardziej rozwinięta. Wykazują one znamiona muzyki salonowej
i wirtuozowskiej. Odrębna grupa tekstów Asnyka pt. "Z motywów ludowych"
stała się kanwą dla pieśni w stylu moniuszkowskim, najmniej podległym salonowym
wpływom.
|
.