NIE ŚWIĘCI GARNKI LEPIĄ...
 

	....	Glina była i jest jednym z najpopularniejszych tworzyw wykorzystywanych przez człowieka w produkcji przedmiotów codziennego użytku od niepamiętnych czasów. Wykorzystywano ją ze względu na powszechność występowania i łatwość pozyskiwania, plastyczność dającą możliwość różnorodnego jej kształtowania, trwałość i bardzo małą przesiąkliwość po wypaleniu. Nie wymagała nadzwyczajnych umiejętności garncarskich, ani skomplikowanego zestawu narzędzi i urządzeń umożliwiających jej kształtowanie i wypalenie. Naukowcy wciąż dyskutują, kiedy owe "niepamiętne czasy" miały swój początek, kiedy po raz pierwszy zdecydowano się na wykonanie naczynia wypalonego z gliny; czy było to w późnym paleolicie, czy może jednak dopiero we wczesnych kulturach neolitycznych.
..

Za najstarsze przedmioty ceramiczne uważa się fragmenty wypalonej gliny odkryte w 2009 roku w jaskini Yuchanyan w południowych Chinach. Natrafiono w niej na części dwóch naczyń datowane przez odkrywców na około 16.000 lat przed naszą erą, co jednak do dzisiaj poddaje się w wątpliwość. W innych regionach Chin, w Japonii oraz na południowo-wschodniej Syberii natrafiano na pojedyncze fragmenty ceramiki datowane na około 13 - 14 tysięcy lat p.n.e. Tak więc możemy uznać, że Azja stanowi kolebkę naczyń ceramicznych bowiem najstarsze nieazjatyckie znaleziska (z Mali w Afryce) datowane są na "zaledwie" około 11.500 lat temu. Powszechnie uważa się - w każdym razie w bardziej konserwatywnych kręgach archeologów - że ceramika nie mogła być wykorzystywana przez koczowników i grupy wędrujące w poszukiwaniu pożywienia, była bowiem niepraktyczna dla nich jako zbyt ciężka i krucha, podatna na uszkodzenia w transporcie. Jest to oczywiście prawda, ale najstarsze okazy naczyń odnajdowano w jaskiniach, w miejscach, które mogły być dłużej zamieszkiwane lub częściej odwiedzane, więc nie trzeba było ich przenosić. 

Najstarsze formy naczyń glinianych wzorowane były na pojemnikach uzyskiwanych z owoców roślin. Były to półokrągłe czarki naśladujące kształtem tykwy przycięte w połowie lub około 1/3 ich wysokości. Inne - równie proste naczynia - przypominały walcowate, bądź nieckowate pojemniki wydrążone z pni drewna, bądź workowate kosze wyplatane z łodyg traw, sitowia, lian lub cienkich gałęzi drzew. Ich powszechne wykorzystanie wiąże się - nie bez racji - z pierwszymi rolnikami neolitycznymi. Jak wykazują badania wykopaliskowe prowadzone na obszarze tak zwanego Żyznego Półksiężyca (teren dzisiejszego Izraela, Libanu, Syrii, Jordanii, południowo-wschodniej Turcji, Iraku oraz płw. Synaj w Egipcie) w wielu osadach datowanych na około 7-8 tyś. lat temu pojawia się ceramika o stosunkowo wysokim poziomie wykonania wskazująca na bardzo szybkie opanowanie techniki wylepiania i wypalania naczyń glinianych prowadzące do wyodrębnienia się jednej z pierwszych gałęzi rzemiosła - garncarstwa. Wytwarzanie naczyń z gliny - choć proste - wymagało dogłębnego poznania tego surowca, opanowania technik lepienia i wypalania naczyń. Najpierw należało odnaleźć właściwą glinę, wydobyć ją, przetransportować, zlasować, pozbawić grudek i zanieczyszczeń. Tak przygotowany surowiec był następnie obficie zlewany wodą, a następnie suszony i "sezonowany" przez kilka miesięcy. Po pewnym czasie następowało "schudzenie" gliny poprzez dodanie do niej różnorodnej domieszki. Archeolodzy bardzo dobrze rozróżniają, jakiej domieszki używały poszczególne kultury, by nadać surowcowi właściwą plastyczność, a gotowym wyrobom większą trwałość. Glinę schudzano piaskiem, tłuczonymi na drobno kamieniami, sieczką, plewami… Po uplastycznieniu gliny poprzez jej wielokrotne ugniatanie i wałkowanie przystępowano do formowania naczynia. Początkowo (a później również w przypadku niewielkich naczyń) czyniono to poprzez wygniatanie całego pojemnika z bryły gliny. Z czasem jednak zmieniono technikę, umożliwiającą wykonanie większych i bardziej rozbudowanych from. Najpierw wygniatano płaskie, wklęsłe lub spiczaste dno, do którego doklejano ścianki z taśm lub wałków. Powierzchnie zewnętrzne - a czasem także wewnątrz naczynia - pokrywano różnorodną ornamentyką, zdobiono je rytami geometrycznymi, scenami narracyjnymi, wałeczkami plastycznymi, odciskami plecionych sznurków, szczypankami, a z czasem również malowaniem farbami roślinnymi i mineralnymi. Uważa się, że naczynia lepione ręcznie wykonywane były niemal wyłącznie przez kobiety, co potwierdzają obserwacje prowadzone przez antropologów wśród plemion do dzisiaj żyjących na niższych szczeblach rozwoju. Zainteresowanie mężczyzn wytwarzaniem ceramiki postępowało stopniowo, najpierw było żadne lub minimalne, by stać się ich domeną wraz z wynalezieniem koła garncarskiego. Najstarsze artefakty potwierdzające jego użycie znamy z obszaru Bliskiego Wschodu; datuje się je na około 3250 lat p.n.e. Co dawało użycie tego narzędzia? Przede wszystkim znaczną łatwość formowania ścianek, nadanie im zbliżonej grubości (dzięki temu naczynia były mniej podatne na stłuczenie), a przede wszystkim znacznie skracało czas wykonania poszczególnych egzemplarzy. Dzięki temu można było wytwarzać ceramikę nie tylko na potrzeby własne, ale i na sprzedaż. Formy luksusowe, bogato dekorowane, dobrze wykonane technicznie zaczęły "wędrować" po świecie, stając się przedmiotem handlu lokalnego i dalekosiężnego. 

/c.d.n./ 
.

...		Jerzy Tomasz Nowiński   ARCHIWUM FELIETONÓW	............................	Na ilustracji: Rekonstrukcja naczynia z jaskini Yuchanyan w Chinach, ok. 16.000 lat p.n.e.  .. POLEĆ TEN ARTYKUŁ ZNAJOMYM Z FACEBOOKA
..		.....................................
..				...........................................................................................